In onze atmosfeer en de oceanen zijn er enkele fenomenen die invloed hebben op het weer in grote delen van de wereld. De "El Niño Southern Oscillation" is er eentje van.
Het El Niño Southern Oscillation-effect, oftewel het ENSO-effect doet zich voor langs de evenaar in de oostelijke Stille Oceaan. Het gaat met name om perioden waarin de zeewatertemperaturen over dit gebied van de Stille Oceaan veranderen. Veranderde zeewatertemperaturen hebben effect op de luchtdruk (en dus het weer) boven deze gebieden. En omdat de Stille Oceaan zo'n enorme deel uitmaakt van de Aarde, heeft dit fenomeen gevolgen voor de grootschalige circulatie in de atmosfeer boven deze watermassa (bekend als Walker Circulatie) en eventueel voor het weer en het klimaat van een groot deel van de tropen en subtropen.
Een diagram van de neutrale en La Niña-fase van ENSO met daarbij de Walker Circulatie (bron: PAR via Wikipedia)
De drie jasjes van ENSO
Er zijn drie verschillende fases van ENSO, namelijk de neutrale fase, El Niño en La Niña. De neutrale fase is als de zeewatertemperaturen rond de evenaar in de oostelijke Stille Oceaan geen of nauwelijks een afwijking laten zien van de gemiddelde waarden. La Niña komt weer voor wanneer de temperatuur van het zeewater in dit gebied kouder dan gemiddeld is. El Niño is dan het tegenovergestelde van La Niña, dus als het zeewater relatief warmer is dan gemiddeld aan de westkust van Zuid-Amerika.
Normaal ligt de temperatuur van het zeewater aan de westkust van Zuid-Amerika wat lager dan die van het zeewater rond Australië en Zuidoost-Azië. Dat zorgt voor een stijging van relatief warmere, vochtigere lucht rond de evenaar in de westelijke Stille Oceaan, die vervolgens zorgt voor regen en buien in dat gebied.
Tijdens een La Niña wordt het zeewater langs de westkust van Zuid-Amerika kouder dan normaal. Dat zorgt voor een sterkere luchtcirculatie en vervolgens ontstaan er nog zwaardere regenbuien boven Zuidoost-Azië en juist meer droogte voor de westkust van Zuid-Amerika.
Als het zeewater aan de kust van Peru en Ecuador juist opwarmt, is er sprake van een El Niño. Boven het relatief warme zeewater nabij Peru en Ecuador kan de lucht dan gemakkelijk stijgen. Deze lucht koelt af en condenseert, met als gevolg de vorming van soms grote buienwolken rond dit gebied. In Azië zorgen de dalende luchtbewegingen boven het relatief koude zeewater juist voor drogere omstandigheden.
Een fase van ENSO duurt niet alleen maar enkele dagen of weken. Normaal duurt het een paar maanden of zelfs een jaar of 2. Bij langdurigere fases gaat het vaak om een El Niño of een La Niña. Het gaat dus om een onregelmatige periode in variatie in de wind en zee-oppervlaktemperaturen boven de tropische oostelijke Stille Oceaan.
Gevolgen van La Niña
El Niño en La Niña hebben wereldwijd gevolgen. El Niño zorgt in veel gebieden voor extreme droogte, zoals in Indonesië, Noord-Australië, de Filipijnen, zuidelijk Afrika en de Amazone. In andere delen van de wereld valt er juist weer meer regen dan normaal, zoals de westkust van Zuid-Amerika en Oost-Afrika.
Het kleine zusje van El Niño gaat ook zeker niet ongemerkt! La Niña zorgt weer voor natter weer in vele regio's zoals zuidelijk Afrika en Zuidoost-Azië, waar het weer droger dan normaal is en het zuidoosten van de VSA, Oost-Afrika en natuurlijk Peru.
Maar wat duidelijk is uit de afbeelding hierboven, is dat er (in grote lijnen) geen gevolgen zijn voor Europa. La Niña zorgt dat een krachtig hogedrukgebied rond Alaska ontstaat. Dat heeft weer een invloed op de straalstroom. Die buigt namelijk zuidelijk over Noord-Amerika. Als de straalstroom Noord-Amerika verlaat, zijn er verschillende richtingen die het kan volgen. Het ligt een beetje aan wat voor drukgebieden er boven de Atlantische Oceaan zijn. Ook speelt de SSW (Sudden Stratospheric Warming) een rol. Het enige wat uit onderzoek blijkt, is dat El Niño in de periode 1870 tot 2000 (statistisch gezien) tot een relatief nat voorjaar leidt.
Een hardnekkige La Niña
Soms komt het voor dat een fase van ENSO langer duurt dan een jaar. De afgelopen periode is daar een goed voorbeeld van. De La Niña duurde namelijk 3 jaar! Dat is uitzonderlijk en is sinds de jaren '50 nog niet weer voorgekomen. Eerder dit jaar is de La Niña dus tot een eind gekomen. Dat gebeurde toen de zee-oppervlaktemperatuur steeg naar rond het gemiddelde waarde. Deze La Niña heeft onder andere ervoor gezorgd dat Sydney, de hoofdstad van Australië vorig jaar een nieuw jaarlijks neerslagrecord vestigde.
El Niño op komst
De verwachting voor komend seizoen neigt meer en meer naar een El Niño (zie grafiek hieronder). De La Niña is inmiddels afgelopen en er heerst momenteel een neutrale fase in de oostelijke Stille Oceaan (kijk maar naar de grijze balkjes). Echter warmt het zeewater aan de westkust van Zuid-Amerika steeds verder op en vanaf de periode maart-april-mei en april-mei-juni (afgekort in de grafiek als MAM en AMJ respectievelijk) neemt de kans op een El Niño toe (rode balkjes). Rond de zomer is de kans hierop al ruim 50%.
De ENSO-verwachting uitgereikt door NOAA op 9 maart 2023. Tegen de zomer is de kans op een El Niño al ruim 50%. De afkortingen FMA, MAM, AMJ, enz. zijn perioden van drie maanden elk, waarvan de eerste letter van de maand wordt gebruikt.
El Niño en klimaatverandering
Uiteraard is er al in meerdere onderzoeken gekeken naar het effect van klimaatverandering op ENSO. Hieruit blijkt dat in een opwarmend klimaat er vaker een El Niño gaat voorkomen. Dat heeft gevolgen voor de gemiddelde wereldwijde temperatuur. Dus lijkt het of dit jaar en vooral eigenlijk 2024 waarschijnlijk weer tot de warmste jaren ooit kunnen horen. Meer daarover in de blog van 13 januari 2023.
Leuke weetjes
In een normale situatie waaien rondom de evenaar passaatwinden uit het oosten. Dat stuwt het warme zeewater op voor de kust van Azië. Voor de Zuid-Amerikaanse kust, nabij Peru, komt juist koel zeewater uit de diepte van de oceaan omhoog. Dit water is vaak rijk aan voedingsstoffen, waardoor de plankton- en visgroei wordt gestimuleerd. Tijdens een La Niña wordt dit proces geïntensifieerd. Dus zorgt een La Niña voor een betere visvangst langs de kust.
De naam "El Niño" (vertaald De Kleine Jonge) verwijst naar het Kerstkind. Vissers in Peru hebben deze naam aan dit fenomeen gegeven, omdat het vooral rond de Kerst voorkomt.
Af en toe komen bijzondere krachtige El Niño's voor, soms ook wel "super El Niño's" genoemd. De El Niño van 1997/1998 is daar een voorbeeld van. Het lijkt of deze super El Niño's een gevolg kunnen zijn van de wisselwerking tussen ENSO en een positieve Indische Oceaandipool, een soortgelijk fenomeen in de Indische Oceaan.
