Oorsprong
Vroeger hoorde je er nooit iemand over, maar de laatste jaren is het beestje regelmatig in het nieuws; de eikenprocessierups! Deze rups krijgt zo veel aandacht vanwege de beharing. De eikenprocessierups heeft namelijk zogenaamde brandharen. Deze brandharen gebuikt de rups als verdediging. Wanneer de rupsen worden verstoord of zich bedreigd voelen laten ze de brandharen los. Veel natuurlijke vijanden ‘branden hun vingers’ dan ook liever niet aan de eikenprocessierups.
Ook de mens ondervindt hinder van de rups. Wanneer de brandharen op je huid of ogen komen raken die geïrriteerd of zelfs ontstoken. Het inademen van de brandharen kan zelfs levensbedreigend zijn.
Brandharen kunnen vanaf mei al irritatie veroorzaken
Vlinder
Van oorsprong komt de eikenprocessievlinder uit Zuid-Europa. De vrij onopvallende vlinder heeft de afgelopen tientallen jaren z’n opmars gemaakt in de Noord-Europese landen vanwege het opwarmen van de seizoenen. En vooral de warmere lentes zijn cruciaal voor de voortplanting van de eikenprocessievlinder en dus ook de rups.
Na het paringsproces van de vlinders in augustus en september volgen de eitjes. Die worden afgezet op eikenbomen. Die moeten de winter overleven en dat lukt ook wel want de eitjes zijn bestand tegen diepvrieskou van -22 graden Celsius. Of de winter nu koud of zacht verloopt maakt dus niet uit.
Voorjaar cruciaal
Het is vooral het verloop qua weer in het voorjaar dat maakt of de rups ’t overleeft of niet. Als het namelijk in april en mei warmer is dan normaal, gaat de ontwikkeling van de rupsen sneller. Ze komen eerder uit hun eitjes en de groei van de rupsen is ook sneller. Dat betekent dat de brandharen bij warmer weer ook een rappe groei doormaken.
Nest van de eikenprocessierups (foto: Toon Boons)
Eik biedt bescherming
De ontwikkeling en overlevingskansen van de rups vallen ook samen met de groei van de eik. Zodra de eik (waar het nest zich bevindt) in het voorjaar blad krijgt, zorgt het bladerdek voor bescherming en beschutting. Is het al vroeg in het voorjaar warm, dan versnelt de bladgroei van de eik en is de rups beschermd tegen natuurlijke vijanden en tegen weer en wind. Dat niet alleen, de rupsen hebben met de komst van het blad voldoende voedsel.
Weeromslag
Nadat de rupsen uit het ei zijn gekomen zijn ze eerst nog passief en erg kwetsbaar. Wanneer er vervolgens een omslag naar kouder en wisselvalliger weer volgt, neemt de kans op overleving af. Het koude en natte weer maakt dat de rupsen in het nest blijven en niet eten. Veel rupsen overleven zo’n periode niet. In de maanden daarna zal de overlast van de rups dan ook merkbaar minder zijn. De laatste tientallen jaren verloopt de lente eerder warmer dan kouder en heeft de rups vrij baan.
Overigens zijn voorjaarsstormen en hagelbuien funest voor de jonge kwetsbare rupsen.
In een later stadium zijn de rupsen sterker en kunnen ze zich standhouden in verschillende weersomstandigheden. Meer wind zorgt dan zelfs voor verspreiding van de eikenprocessierups en -vlinder.
De Koolmees is een natuurlijke vijand van de eikenprocessierups (foto: Simone Wiersma)
Vijanden
De natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups zijn oa. vogels, insecten en vleermuizen. Voorbeelden van vogels die de eikenprocessierups eten zijn: Koolmees, Boomklever, Koekoek, Pimpelmees en Kauw. De Koolmees slaat een buitgemaakte rups eerst een paar keer tegen een boom zodat de brandharen er uitvliegen, waarna de rups wordt verorberd. Bij de volgende insecten staat de rups op het menu: Groene Gaasvlieg, Kale Bosmier, Sluipwesp en Sluipvlieg. Daarnaast lusten vleermuizen dus ook wel een behaarde rups.
Bevorder het leefgebied voor de vijanden van de eikenprocessierups
Leefgebied
Door het warme weer dit voorjaar lijkt de rups ook dit jaar weer een plaag te worden, maar er is wat aan te doen. De eikenprocessierups kan worden tegenwerkt door bijvoorbeeld het leefgebied van zijn natuurlijke vijanden te verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan het ophangen van vogelhuisjes en meer beplanting waar insecten zich thuis voelen. Daarnaast helpt het ook om meer variatie in bomen aan te brengen. Zet eiken niet naast elkaar, want dan maak je het de rups wel heel makkelijk om zich te verspreiden.
