Daar gaan we weer. Aankomend weekend, in de nacht van zaterdag op zondag, verspringt de klok om 02.00 één uur vooruit naar 03:00. Dit kennen we natuurlijk allemaal als het ingaan van de zomertijd. Waarom gebeurt dat eigenlijk? En willen we er vanaf, of juist niet? Lees het in deze blog!
Waarom hebben we eigenlijk de zomertijd?
De eerste keer dat we onze klok gingen verzetten tijdens de zomerperiode is alweer ruim een eeuw geleden, in 1916. Dit was nog in de tijd dat elektriciteit niet zo normaal en beschikbaar was zoals het tegenwoordig is. Iemand in Engeland kwam op het idee om tijdens de zomer de klok te verzetten, omdat het daarom ’s avonds langer licht blijft. Hierdoor kon men langer doorwerken zonder dat je lampen of kaarsen aan moest doen.
In het Engels wordt de zomertijd ook wel “Daylight Saving Time” genoemd. Een letterlijke vertaling daarvan is “De tijd die daglicht bespaart”, wat dus ook aangeeft dat het idee achter de zomertijd was om het langer licht te houden (zodat je minder snel lampen nodig had).
Afbeelding 1: Het effect van de winter- en zomertijd. Rond maart gaat de zomertijd in en is het dus 's avonds langer licht, terwijl 's ochtends de zon later opkomt. Bij de wintertijd gebeurd precies het omgekeerde.
Zomertijd al eens eerder afgeschaft
Wat niet veel mensen weten, is dat de zomertijd al eens is afgeschaft in Nederland. In 1916 voerden we de zomertijd in, omdat de Duitsers die toen ook hadden (we zitten dan midden in de eerste Wereldoorlog). Hoewel we als land deze oorlog neutraal bleven, werd er toch voor gekozen het voorbeeld van de Duitsers te volgen. Frappant is echter dat de zomertijd na de tweede wereldoorlog weer is afgeschaft! Waarom we dan nu nog steeds met de zomertijd zitten? In 1973 werd het weer terug ingevoerd tijdens de oliecrisis (met hetzelfde argument: het zou energie besparen). Sindsdien is de zomertijd dus gebleven.
Hoe zit het wereldwijd?
Er zijn genoeg landen in de wereld die ook de zomertijd hebben. Dit is bijvoorbeeld het geval voor een aanzienlijk deel van Europa en Noord-Amerika, zoals in onderstaande afbeelding te zien is (blauwe kleur). De landen met de rode kleur, die vooral rondom de evenaar liggen, hebben nooit een zomertijd gehad. De reden hiervoor is dat deze landen door het jaar heen weinig verschil tussen de tijden van zonsopkomst en zonsondergang kennen en dus is zomer- en wintertijd voor deze landen niet nuttig. Tot slot zijn er nog de gele landen. In deze landen was er wel ooit een zomertijd, maar is dat nu niet meer het geval.
Afbeelding 2: Een overzicht van landen die wel en geen zomertijd gebruiken. Blauw: Wel zomertijd. Rood: Geen zomertijd. Oranje: Wel zomertijd gehad, maar weer afgeschaft.
VS stemt afgelopen week in met permanente zomertijd
Het kaartje hierboven is trouwens eigenlijk sinds een paar dagen niet meer correct. Want waar we hier in Europa nog steeds een discussie hebben over de zomertijd en of we die wel of niet zouden moeten afschaffen, is in de VS afgelopen week wel de knoop doorgehakt. De Senaat daar heeft namelijk unaniem besloten dat vanaf nu de zomertijd de permanente tijd wordt. De klok verzetten is daar dus niet meer nodig! Maar is een keuze voor permanente zomertijd wel een juiste keuze? En willen we überhaupt wel van deze tijdswissel af? Daarvoor moeten we eerst wat dieper ingaan op het begrip "tijd".
Wat is nu de echte tijd?
Vroeger werd de echte tijd bepaald door de stand van de zon. Het was 12 uur 's middags op het moment dat de zon zijn hoogste stand had bereikt. Dit is echter in ieder dorp anders! Tussen het meest westelijke en meest oostelijke dorp van Nederland kon zomaar 16 minuten tijdsverschil zitten. Ons land was dus een lappendeken van verschillende tijdzones.
Afbeelding 3: Vroeger kon dit zomaar de werkelijke situatie zijn. In Zeeland was het 12:00, terwijl de klok in Oost-Groningen 12:16 aangaf. De zon stond daar immers een dik kwartier eerder op haar hoogste punt.
De trein veranderde alles…
Vroeger waren al die verschillende tijdzones niet zo’n probleem, want we reisden nog niet zoveel. Op een gegeven moment was daar echter de uitvinding van de stoomtrein! De Nederlandse Spoorwegen hebben toen één tijd voor het hele land ingevoerd, omdat de dienstregeling anders een zooitje zou worden. Dit gebeurde in 1866.
Afbeelding 4: De NS heeft een grote rol gespeeld bij de tijd zoals we die nu kennen! Foto: Ton Wesselius
Internationale afspraken
In 1884 werden er wereldwijd 24 tijdzones ingesteld met Greenwich (Engeland) als centrale punt. Wij vallen eigenlijk ook onder die tijdzone, wat dus dezelfde tijdzone als die van Engeland is. Toch zitten we nu niet meer in die tijdzone als Engeland: hoe kan dat? Dat komt vooral door internationale handel: het zou erg onhandig zijn als wij een andere tijdzone zouden hebben dan bijvoorbeeld Duitsland. En Duitsland, dat ligt gemiddeld gezien veel oostelijker dan Nederland! De zon komt daar dus eerder op en onder, waardoor ze een andere tijdzone aanhouden. Wij als Nederland hebben dat ook maar overgenomen, zodat handel makkelijker werd.
Hoe nu verder?
De laatste tijd is er veel discussie over de zomertijd. Moeten we hier in deze tijd nog wel mee doorgaan? De reden dat de zomertijd is ingevoerd is namelijk energiebesparing, en tegenwoordig is er nauwelijks bewijs dat het echt een energiebesparing oplevert. Lampen zijn veel zuiniger geworden, terwijl airco’s bijvoorbeeld veel energie gebruiken en door de lange warme avonden juist langer aan staan. Aan het argument van energiebesparing wordt momenteel dus erg getwijfeld.
Biologische klok raakt in de war
Een ander veelgehoord argument is de verstoring van je ritme. Je mist een uurtje nachtrust, waar je lichaam op reageert. Mensen kunnen hierdoor problemen hebben met bijvoorbeeld hun concentratie of stress. Ook voor dieren en bijvoorbeeld baby's heeft dit een effect, die trekken zich namelijk niks aan van onze tijd! Zo moeten boeren bijvoorbeeld hun koeien een uur eerder melken en jonge ouders zullen merken dat de kleine opeens een uur eerder wakker wordt.
Afbeelding 5: Dieren snappen het verschil tussen zomer- en wintertijd niet, net zoals jonge baby's of kinderen. Foto: Joost Mooij
Drie jaar geleden (2019) publiceerde het RIVM een onderzoek naar de relatie tussen het ingaan van de zomertijd en de gezondheid van de bevolking. Daaruit bleek dat men in het algemeen slechter slaapt na een wisseling, vooral na de overgang naar de zomertijd. Ook zijn er gezondheidseffecten te merken na deze overgang naar zomertijd, want kennelijk kregen meer mensen een hartinfarct vlak na de overstap naar zomertijd.
Europese Commissie: Stop de wisseling tussen zomer- en wintertijd
In 2018 stelde de Europese Commissie daarom voor om het hele jaar een vaste tijdinstelling te kiezen. Hierdoor zou het wisselen van winter- naar zomertijd en omgekeerd na tientallen jaren dus weer eindigen! Tot nu toe is dat in Nederland en ook in de rest van Europa echter nog niet gebeurd, omdat het momenteel niet zo hoog op de agenda staat en het nog best lastig bleek om te bepalen welke tijd men nu wilde... Er zijn namelijk meer argumenten dan alleen de biologische klok.
’s Ochtends of ’s avonds meer licht?
Zo is er bijvoorbeeld de eeuwige discussie of mensen liever langere avonden hebben, of ochtenden die minder donker zijn. Wetenschappers zeggen dat daglicht essentieel is voor het activeren van ons brein in de ochtend. Op het moment dat we het hele jaar de zomertijd hanteren, komt op de kortste dag de zon pas om 09.48 op! Dan zit heel Nederland al bijna een uur op zijn werk… Een groot voordeel is echter dat de kortste dag bijna altijd in de kerstvakantie valt (21 december). Aan de andere kant heb je mensen die niet zoveel waarde hechten aan licht in de ochtend, maar juist meer in de avond, als ze vrij zijn.
Afbeelding 6: De zonsopkomst en ondergang in drie verschillende maanden. Onder kun je zien wat dit bekent als we permanent wintertijd of permanent zomertijd zouden invoeren.
Het beste van twee werelden?
De situatie zoals we die nu kennen, zorgt er in principe voor dat het in de winter ’s ochtends op tijd licht is en we in de zomer de lange zwoele avonden kennen. Dan is dus de vraag: hoe erg is dat ene uurtje verschil per half jaar nu daadwerkelijk? Er zijn genoeg mensen die naar Turkije of Engeland op vakantie gaan en dan dat uur dan voor lief nemen.
Afbeelding 7: Hier in Turkije is het altijd een uur later dan in Nederland! Foto: Rick Juffermans
Gaat Duitsland het opnieuw bepalen?
Zoals eerder vermeld zitten we nu dus in dezelfde tijdzone als Duitsland, puur vanwege praktische redenen. De tijdzone waar we nu in zitten, is namelijk die zoals die geldt op de grens van Polen en Duitsland. De vraag is dus nu: wat doet Duitsland? Die neigen naar een permanente zomertijd hebben ze eerder al laten weten, vanwege hun oostelijke ligging. Gaat Duitsland dan opnieuw onze tijdzone bepalen? Het zou zomaar kunnen… De tijd zal het leren!
Voorlopig nog de klok verzetten
Voorlopig moeten we in ieder geval nog de klok blijven verzetten, want de EU had in eerste instantie alle landen gevraagd om in 2021 een definitieve keuze te maken, maar dit is voor onbepaalde tijd uitgesteld. Dus horen we voorlopig ook elk half jaar weer de vraag: "gaat de klok nu voor- of achteruit?" Voor alle mensen die dit lastig vinden om te onthouden, hebben we hier nog een handig ezelsbruggetje: in het voorjaar gaat de klok vooruit. Mocht je die vergeten, heb je ook nog altijd het ezelsbruggetje over de wintertijd: je wint-er-tijd mee (en je kan dus langer slapen). Wie weet hoe lang ze nog bruikbaar zullen zijn.
Afbeelding 8: In het voorjaar gaat de klok VOORuit! Foto: Jessie van Neer
Zomertijd, dus ook lekker weer?
Nou, dat valt vies tegen! Waar we de afgelopen dagen nog te maken hadden met extreem veel zon en hoge temperaturen, lijkt de lente even pas op de plaats te maken zodra de zomertijd ingaat... Vanaf zondag wordt het al iets frisser namelijk en in de nieuwe werkweek kelderen de temperaturen al helemaal. Midden volgende week gaat de temperatuur met moeite de 10 graden halen, als dat al gehaald wordt. Er is zelfs een kleine kans op (natte) sneeuw! Een typisch gevalletje: Maart roert zijn staart. Het meest actuele en uitgebreide weerbericht lees je natuurlijk op onze website!
Afbeelding 9: Vanaf de nieuwe werkweek gaan de temperaturen flink naar beneden! Niet echt "zomerweer" dus.
