Het is deze week 70 jaar geleden dat de grootste natuurramp uit de recente Nederlandse geschiedenis plaatsvond. Tijdens een zware en langdurige noordwesterstorm braken in het zuidwesten van het land op veel plaatsen de dijken, waarna het koude Noordzeewater met veel kracht en metershoog over delen van Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant stroomde. Bij deze ramp kwamen meer dan 1800 mensen om het leven, lieten tienduizenden dieren het leven en was de materiële schade ongekend groot.
Weerkaart KNMI 1 februari 1953 middernacht - De kern van de stormdepressie bevindt zich net ten westen van Denemarken, boven de Duitse Bocht.
Krankzinnig hoge windsnelheden
Het was vrijdag 30 januari 1953 en ten zuiden van IJsland was in rap tempo een stormdepressie tot ontwikkeling gekomen. Deze trok vervolgens in zuidoostelijke richting, noord van Schotland langs. Schotland kreeg toen met een van de zwaarste stormen uit de geschiedenis te maken. Het windveld, met krankzinnig hoge windsnelheden trok vervolgens op zaterdag 31 januari over het noorden van Schotland en hierdoor sneuvelden miljoenen bomen. Dit was nog maar het begin van wat deze storm zou veroorzaken… De stormdepressie trok vervolgens verder over de Noordzee in de richting van de Duitse Bocht, waar het in de nacht van zondag 1 februari arriveerde.
Verwachting en waarschuwingen
De storm kwam niet onverwacht, want bij het KNMI was de storm al tijdig opgemerkt. De gemaakte verwachting was ook goed en tegen de tijd dat de storm over de Noordzee raasde waren de dienstdoende meteorologen druk bezig om de maatschappij te waarschuwen voor het naderende gevaar. Naast de windwaarschuwing werd ook de waarschuwing voor ‘gevaarlijk hoog water’ uitgegeven.
Storm hield lang aan
Boven de Noordzee nam de wind verder toe tot een zeer zware noordwesterstorm, windkracht 11. Den Helder registreerde in het begin van de nacht een uur lang een gemiddelde windsnelheid van 97 km/u en een hoogste windstoot van 144 km/uur. Op verschillende weerstations langs onze kust, waaronder ook Vlissingen werd windkracht 10 gemeten. Ook in het binnenland bulderde de storm waarbij vrijwel overal zeer zware windstoten optraden van meer dan 100 km/uur. Het windveld dat zich over de hele Noordzee en ons land ontwikkelde, hing samen met enorme verschillen in luchtdruk: in de nacht van zaterdag op zondag wezen de barometers in Eelde liefst 23 hPa lager aan dan in Vlissingen, een zeldzaam groot verschil. De storm hield lang aan; vooral in het zuidwesten van het land waar de windmeters circa 20 uur achtereen windkracht 9 of meer aanwezen.
Weerkaart en -bericht van zondag 1 februari 1953 (bron: KNMI)
Opstuwing en springtij
In de loop van zaterdagavond was boven de Noordzee en de Noorse Zee een duizenden kilometers lange noordelijke stroming op gang gekomen. Een enorm en zwaar windveld met windsnelheden van 10 tot 12 Bft. die de watermassa deed opstuwen naar het trechtervormige deel tussen Nederland en Engeland. Het water langs de Nederlandse kust en Engelse zuidoostkust steeg en steeg alsmaar verder. Aan de Nederlandse kust woedde een zware noordwesterstorm, maar het was niet alleen de wind die het water tot extreme hoogte deed stijgen. Er was namelijk ook sprake van springtij, waardoor het water al hoger stond dan normaal. Deze combinatie leidde tot extreem hoge waterstanden en een enorme druk op de dijken.
Het water steeg op sommige plekken wel tot 2-3 meter hoogte.
De eerste vloed
In de nacht van 1 februari 1953 tussen 04:00 en 06:00 uur braken de dijken op meerder plekken in Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant. Het koude Noordzeewater stroomde met grote kracht over het land, waardoor huizen instortten en het land onder water kwam te staan. Op sommige plekken stroomde het water zo snel dat in een tijdsbestek van slechts een half uur het water een hoogte van maar liefst 2-3 meter had bereikt. Met zo’n kracht en snelheid, daar was geen ontkomen aan. In de eerste golf kwamen naar schatting bijna 800 mensen om het leven.
Boerderij in het ondergelopen Kerkwerve, op Schouwen-Duiveland (foto: Rykel ten Kate)
De tweede vloed
Zondagmiddag werd de bevolking opgeschrikt door een tweede vloedgolf die nog meer slachtoffers maakte dan de eerste. De aanhoudende harde wind en het getij waren hier de oorzaak van. Huizen die de eerste vloed hadden doorstaan stortten alsnog in. Op de zolders of daken bevonden zich vaak nog de overlevenden, die alsnog de dood vonden.
De getroffen gebieden ten tijde van de watersnoodramp februari 1953
De trieste balans
De watersnoodramp kostte in Nederland aan 1.836 mensen het leven. 47.000 stuks vee en 140.000 stuks pluimvee verdronken. Schade aan de infrastructuur en landbouwgrond waren groot. Ruim 150.000 ha grond overstroomde. Het natuurgeweld maakte 4.300 huizen en gebouwen kapot en beschadigde er 43.000.
Niet alleen Nederland werd getroffen door deze ramp. Aan de zuidoostkust van Engeland was sprake van overstromingen, waardoor ruim 300 mensen de dood vonden. In België kwamen 28 mensen door het natuurgeweld om het leven.
Tijdens de storm vergingen enkele Nederlandse schepen en een Engelse veerboot. In totaal vonden 220 mensen op zee de dood.
De zwaarst getroffen plaats Oude-Tonge, waar 305 mensen om het leven kwamen.
Verzwakte dijken
De dijken waren voor de oorlog al aan versterking en verhoging toe. Er was sprake van achterstallig onderhoud en de dijken waren op veel plekken verzwakt. In de jaren na de tweede wereldoorlog lag de focus op wederopbouw van infrastructuur en economie. Helaas kregen de dijken geen prioriteit, met alle gevolgen van dien.
Na de watersnoodramp van 1953 zijn de dijken hersteld, verstrekt en verhoogd. Daarnaast is het Deltaplan in werking gesteld. De Deltawerken moeten een nieuwe watersnood voorkomen en bestaan uit meerdere stormvloedkeringen. De bouw van de Deltawerken duurde tot aan het einde van de vorige eeuw.
De bouw van de Deltawerken duurde tot het einde van de vorige eeuw (bron: RWS)
Op 1 februari 2023 vindt de Nationale herdenking van de watersnoodramp plaats in Ouwerkerk, bij het watersnoodmuseum. Meer informatie hierover vindt u hier.
(bron: KNMI / RWS)
