Denk je aan bijzondere droge plaatsen, dan denk je waarschijnlijk niet aan een dal in Noorwegen. Wist je dat een deel van Noorwegen een stuk droger is dan Nederland? Er is zelfs een stukje dat officieel een koud semi-woestijnklimaat heeft! Zo zijn er nog wel meer verrassingen in de neerslagverdeling binnen Europa. In deze blog kijken we naar opvallend droge plaatsen!
Ottadalen
Allereerst bekijken we het dal in Noorwegen waar er dan officieel een koud semi-woestijnklimaat is. Zo’n klimaat noemen we ook wel een koud steppeklimaat of een koud semi-aride klimaat. Het dal heet Ottadalen. In dit dal valt jaarlijks minder dan 500 millimeter, plaatselijk valt volgens zelfs maar 280 millimeter per jaar. Ter vergelijking, in Nederland valt jaarlijks 750 – 950 millimeter. Het is een van de droogste plekken van Noorwegen, en tijdens droge winters hebben ze er soms last van zandverstuivingen.
Het gebied waarin het aan de criteria voor een koud steppeklimaat voldoet is wel maar klein. In de bergen rond het dal valt namelijk al iets meer neerslag. In heel Oost-Noorwegen valt nog steeds (veel) minder neerslag dan in Nederland.
Köppen klimaten
Misschien herinner je je vaag nog dat je bij aardrijkskunde de Köppen klimaten moest leren. In het kort is het systeem van Köppen een methode om wereldwijd op basis van temperatuur en neerslag de klimaten in te delen. Het systeem zoals het oorspronkelijk bedacht was, was relatief simpel. In de loop van de tijd zijn er wel een aantal aanpassingen gedaan om het systeem te verfijnen. Ieder klimaat heeft zijn eigen afkorting, deze staan in de legenda hieronder bijvoorbeeld tussen haakjes.
Laten we het koud steppeklimaat (BSk) als voorbeeld pakken. De oorspronkelijke formule om de grens met andere klimaten te berekenen is:
P = 2 x (T + 7) (P = neerslag in centimeter en T = temperatuur in Celsius)
In Ottadalen is de gemiddelde temperatuur ongeveer 4 graden Celsius. Met de formule komen we uit op 22 cm of 220 mm. Als er dus minder dan 220 mm neerslag valt, heeft deze plek een steppeklimaat. Ik heb ook de grens voor het woestijnklimaat berekent, dat is 110 mm. Valt er tussen de 110 en 220 mm, dan spreek je over een steppeklimaat.
Inmiddels is er een andere en iets ingewikkeldere manier om de grenzen te berekenen. Hiermee zouden alle plaatsen met dezelfde temperatuur als Ottadalen met 180 tot 360 mm een steppeklimaat zijn. Is de gemiddelde jaartemperatuur kouder dan 18 graden? Dan is het een koud steppeklimaat.
Binnen Europa hebben ook delen van Italië, Griekenland en Noord-Macedonië een groot deel van Spanje en de Roemeens-Oekraïnse kustgebieden een koud steppeklimaat. Warme steppeklimaten vinden we in Afrika, die vormen daar het leefgebied van de Afrikaanse “big 5”.
Bron: Beck et al. (2023)
De regenschaduw van een gebergte
Deze plek is vooral zo droog door de omliggende bergen. Er liggen bijna in alle windrichtingen bergen. Wanneer vochtige lucht op deze omliggende bergen botst, valt daar veel regen uit (West-Noorwegen is daardoor wel heel nat). Tegen de tijd dat de lucht de bergen is overgestoken en gaat afdalen naar het Ottodal, is er zoveel regen uit de lucht gevallen dat de lucht zelf droger is geworden. Hierdoor valt in dit dal telkens minder regen. Kortom: aan de ene zijde ontstaat daardoor stuwingsneerslag. Aan de andere kant krijg je juist te maken met het föhneffect. 
Omdat in Noorwegen de meest vochtige wind heel vaak uit het westen komt, is de westzijde dus de natte en vochtige kant, en de oostzijde de droge kant. Rond de Alpen draait de windrichting regelmatig om, en wordt de neerslag tussen de bergzijdes verdeelt. In Noorwegen wordt de neerslag ongelijk verdeelt. De westzijde is het hele jaar door vochtig, de oostzijde is veel droger.
In deze blog lees je meer over föhn en stuwingsneerslag in de Alpen: Stau- en föhnwinden in de Alpen
Grote verschillen door de bergen
In Noorwegen kan zeer nat en vrij droog heel dicht bij elkaar liggen. Vaak liggen er slechts een paar bergen tussen. Zo is de westzijde van de bergen rond Ottadalen met 2000 veel natter. Een stukje verder westelijk valt in de bergen zelfs tot 6000 mm per jaar. Dit is de natste regio van Noorwegen. West-Noorwegen is ook een van de natste regio’s ter wereld, buiten de tropen. Ook op kleine schaal zijn de verschillen groot. Zo valt er op sommige plekken 10 keer zoveel regen dan een plek 70 kilometer verderop, allemaal veroorzaakt door de bergen.
Meer opvallend droge gebieden
Zoals het oosten van Noorwegen, hebben we in Europa meer plaatsen waar minder neerslag valt dan je misschien zou verwachten.
Lapland: hier valt weinig neerslag omdat het er heel koud is. Uit koude lucht valt veel minder neerslag.
Deel van Italiaanse Alpen: het dal van Merano, Bolzano en Trento ligt diep tussen de bergen. Hierdoor komt de wind altijd van over de bergen, en regenen de wolken dus vaak eerst ‘leeg’ voordat ze het dal bereiken. Dit is vergelijkbaar met Ottadalen in Noorwegen.
Engeland: De Engels heuvels bevinden zich allemaal aan de westzijde van het eiland. Aangezien de vochtige winden hier ook vaak uit het westen komen, laten die wolken ook hier al hun vocht in die heuvels vallen. Vooral het oosten van Engeland is hierdoor een stuk droger dan Nederland.
Spanje: Grote delen van Spanje liggen helemaal in de regenschaduw van de bergen in het noorden en noordwesten van Spanje. Hierdoor is het noorden en noordwesten nat, en de rest van Spanje erg droog. De meest vochtige winden komen hier vaak uit het westen tot noordwesten.
Een overzicht met de gemiddelde jaarlijkse neerslag in millimeter. Bron: Coolmapseveryday en Worldclim
Verdwijnt het droge klimaat door klimaatverandering?
Door klimaatverandering wordt het waarschijnlijk ook in Noorwegen warmer. Hierdoor verschuiven ook de klimaatzones. Door een hogere temperatuur gaat er steeds meer neerslag vallen in Noord-Europa, terwijl Zuid-Europa steeds droger wordt. Hierdoor zal Ottadalen waarschijnlijk ook zijn koude steppeklimaat verliezen. Ook in de rest van Europa verschuiven klimaten, vaak met grotere gevolgen dan het verliezen van een klein gebied met een semi-woestijnklimaat.
