Onstuimig weer in de herfst- en winterperiode is niet ongewoon in onze omgeving. Met enige regelmaat denderen er lagedrukgebieden en stormdepressies over de Atlantische Oceaan om vervolgens in Europa flink ‘huis te houden’. De meest recente herfststorm met impact was storm Conall, die op 27 en 28 november 2024 over Nederland trok. En misschien herinner je de drielingstorm Dudley, Eunice en Franklin nog wel die in minder dan een week in februari 2022 voorbij raasden. De storm die nu echter wordt besproken zal niemand nog herinneren, aangezien deze storm meer dan 300 jaar geleden het noordwesten van Europa teisterde.
8 December 1703
Het is vandaag precies 322 jaar geleden dat er een verwoestende storm over het noordwesten van Europa trok. De Grote Storm, zoals deze in Engeland bekend staat, eiste duizenden slachtoffers. De Britse eilanden werden het zwaarst getroffen, maar ook Nederland werd zwaar getroffen. In de toenmalige Republiek der Verenigde Nederlanden waaiden daken van huizen, vielen molens door de stormkracht om en menig schoorsteen sneuvelde. In Den Briel stortte de kerktoren op een wachtershuisje, waar op dat moment soldaten op wacht stonden. Verder werden veel bomen ontworteld en schepen op de toenmalige Zuiderzee raakten op drift en sloegen stuk op de Friese kust.
Friesland onder water
Wellicht had Friesland het meest te lijden van de decemberstorm. Een aantal dijken brak door, waardoor delen van Friesland onder water kwam te staan. Het lagergelegen zuidelijke deel van Friesland bleef zelfs tot begin zomer 1704 onder het zoute zeewater staan, wat desastreus was voor de landbouwgronden. Volgens de verslagen werden veel kerken, huizen en molens beschadigd, onder andere in Dronrijp, bij Leeuwarden.
Elders in het land werd ook melding gemaakt van schade door ‘’eene geweldige stormwind’. In Enschede werd de spits van de Grote kerk afgeblazen en in Zwolle stortte de kapel in van het Leprozenhuis. Volgens een ooggetuige was de storm te vergelijken met een bombardement tijdens een belegering.
Reconstructie van de weerkaart van 8 december 1703 (bron: KNMI)
Orkaankracht
Destijds waren er nog geen weerstations en nagenoeg geen metingen. Maar op basis van tal van verslagen hebben onderzoekers kans gezien om de kracht van de storm in te schatten en een reconstructie te maken. Daarnaast is de storm letter in de weerkaart gebracht. Begin december 1703 bevonden zich verscheidene lagedrukgebieden boven de Atlantische Oceaan en boven de Golf van Biskaje. Een van de depressies trok over de Noordzee, een ander over Scholtand. De bewuste ‘Grote Storm’ depressie volgde, trok over Ierland, via het midden van Engeland en vervolgens richting de Noordzee. Tijdens deze tocht diepte het lagedrukgebied volgens berekening uit naar een extreem lage kerndruk van 950 hPa. Naar schatting bereikte de storm in het zuiden van Engeland orkaankracht, windkracht 12!
De eerste vuurtoren bij Eddystone Rocks, zo'n 15 km uit de kust (ten zuiden van Plymouth) doorstond de storm niet. De vuurtoren stortte in en daarbij kwam onder andere de ontwerper en bouwer Henry Wistanley om het leven.
Engelse vloot lijdt schipbreuk
Engeland werd dan ook het zwaarst getroffen. Volgens de verslagen sneuvelden 2000 Londense schoorstenen en werden in New Forest maar liefst 4000 eiken ontworteld. De loden dakbedekking werd van de Westminster Abbey geblazen, huizen en schuren stortten in en op de Theems werden 700 schepen door de wind samengedrukt. De Royal Navy werd ook zwaar getroffen door de storm en verloor een aanzienlijk aantal schepen; minstens 13 oorlogsschepen gingen verloren op de Goodwins Sands (iets ten noordoosten van Dover). Hierbij kwamen duizenden bemanningsleden om het leven.
The Great Storm 1703
Flink uit koers
Bijzonder is te vermelden dat het oorlogschip HMS Association onder Admiraal Sir Cloudesley Shovell vanuit Harwich naar de Elbe in Duitsland werd geblazen. Vandaar voer men naar Göteborg om reparaties te laten uitvoeren en voorraden in te nemen. Later kon het schip terugkeren naar Engeland. Een vrachtschip dat bij de zuidoostkust van Engeland voor anker lag en vervolgens op drift raakte kwam gehavend in Noorwegen terecht.
Hoewel de schade in onze omgeving aanzienlijk was, is deze storm toch een beetje een vergeten storm. Maar mede dankzij het uitgebreide verslag van journalist en schrijver Daniël Defoe (bekend van het boek Robinson Crusoe) is de Grote Storm van 1703 niet helemaal in de vergetelheid geraakt.
