In deze blog nemen we je mee naar tornado's uit het verleden. Niet alleen nu, maar ook vroeger was de kracht van een tornado zowel fascinerend als beangstigend. Schreven de Romeinen ook al over tornado's? Was men in de Middeleeuwen niet heel kwetsbaar voor tornado's? En wanneer werd er voor het eerst over een tornado in Nederland geschreven? Dit is deel 1 in een serie over de geschiedenis van tornado's.
Tornado’s in de romeinse tijd en middeleeuwen
De eerste tornado waarvan we weten dat hij plaatsgevonden heeft, is de tornado van Campania. Campania is de regio van Napels en de Vesuvius. We weten uit Romeinse bronnen dat er in het jaar 66 na Christus een tornado meerdere huizen verwoestte, de maand en dag zijn onbekend. Deze tornado wordt gevolgd door een tornado op Sardinië in het jaar 200. Mogelijk was dit een zeer sterke waterhoos die hier aan land kwam. Romeinse bronnen spreken over “een regen van kikkers”.
Uit de Middeleeuwen zijn meer bronnen bewaard over tornado’s, in Europa zijn er 63 tornado’s gedocumenteerd in de database voor extreem weer (ESWD). Zo was er bijvoorbeeld de Londen tornado van het jaar 1091. Op 17 oktober van dat jaar trok een tornado die we nu als een verwoestende F4 zouden classificeren (geschatte windsnelheid 365 km/u). De kerk St. Mary-le-Bow werd verwoest en 7,9 meter lange balken werden uit de kerk gerukt. Deze balken werden met zo’n kracht naar de grond gesmeten, dat ze later nog maar 1,2 meter boven de grond uitstaken en de grond dus flink doorboort hadden. Ook andere kerken werden door de tornado verwoest, evenals 600 houten huizen. Ondanks alles vielen er slechts 2 doden. Deze tornado was zo indrukwekkend dat er in die tijd veel over geschreven werd, en van alle geschriften zijn er een paar in onze tijd beland. Het maakt deze tornado zowel de eerst gedocumenteerde tornado in Engeland, de op één na zwaarste tornado van Groot-Brittannië. De zwaarste tornado van het eiland is een F5 tornado uit 1666.
Links de locaties van de tornado’s uit de Romeinse Tijd (2 stuks), rechts die uit de Middeleeuwen (63 stuks). Bron: https://eswd.eu/cgi-bin/eswd.cgi
De eerste tornado in Nederland
De eerste gedocumenteerde Nederlandse tornado bij mij bekend is mogelijk de windhoos van 1681 in het Friese Anjum. Daar brak hierdoor de toren van de kerk af, de toren stortte vervolgens ineen op het dak van de kerk. Het duurde 3 jaar voordat de kerk herbouwt was. Het blijft echter wel lastig om uit beperkte bronnen genoeg informatie te halen om te bepalen om welk fenomeen het hier gaat. Het zou ook een valwind of gustnado geweest kunnen zijn. Een gustnado is een kortdurende werveling aan de zijkant van een valwind, deze maakt geen contact met de wolken erboven.
Meer informatie hebben we over een windhoos op de 13de september 1828. Toen trok een windhoos van Kampen tot Staphorst. Deze windhoos wordt als een verwoestende F4 tornado geclassificeerd. Er vielen hier twee doden.
Een fragment uit de krant over de tornado van Kampen-Staphorst (1828) Bron: Delpher.nl
Het eerste onderzoek naar een tornado
Een van de zwaarste tornado’s ooit gedocumenteerd zou wel eens de Woldegk tornado kunnen zijn. Woldegk is nu een dorpje van zo’n 4000 inwoners in het noordoosten van Duitsland. Op 29 juni 1764 sloeg hier op het platteland van het Heilige Roomse Rijk het noodweer toe. De lucht werd donker en een tornado kwam dichterbij. Bomen werden ontworteld en vlogen door de lucht. Volgens bronnen werden twee kinderen door de wervelwind gegrepen, deze kinderen belandden veilig in een naastgelegen meer. Rond de tornado ontstond echter nog een gevaar: grote hagelstenen van maar liefst 15 centimeter breed. Ganzen werden in de lucht geraakt door deze “hagelbommen” en stortten naar beneden. Ook werden de gewassen verwoest en het vee gewond of gedood. Ook enkele mensen raakten gewond, je kon toen immers niet overal schuilen onder een stevig dak.
Een koperschets gemaakt door Gottlub Burchard Genzmer met links de tornado. Dit is hoe Genzmer dacht dat het eruit zag, op basis van beschrijvingen van getuigen.
Na 60 minuten verdween de tornado en keerde de rust eindelijk terug. Na afloop trok onderzoeker Genzmer eropuit om deze ramp te documenteren. Hij nam een schadespoor van maar liefst 30 kilometer waar, dwars door dorpen, akkers en bossen. Aan het schadespoor was te zien dat de tornado op z’n breedst 900 meter breed was! Hij zag dat keistenen door de tornado van hun plaats waren geworpen. Doordat hij deze gewogen heeft (75 kilo zwaar) kunnen we nu bepalen dat de maximale windsnelheid meer dan 480 km/u moet zijn geweest. Verderop in zijn onderzoek sprak hij de lokale bevolking, die vertelde dat “vogels in de tornado werden gezogen”. 60 tot 100 ganzen werden door de tornado verwond. Aan de akkers was te zien dat de bovenste 10 centimeter van de bodem door de tornado was verplaatst.
Tekeningen van Genzmer laten duidelijk zien dat het om een tornado ging. Hier zien we hoe bomen door de tornado zijn geknakt en verdraait. Bij een valwind zijn de bomen alleen geknakt, maar niet verdraait.
Al met al komen tornado’s dus altijd al in Europa voor. Het blijkt achteraf lastig om te bepalen of iets een valwind of tornado was, tenzij het gedetailleerd is vastgelegd. In een volgende blog schrijven we over de meest dodelijke tornado’s uit de Europese geschiedenis.
