In deze blog zoeken we naar de meest dodelijke wervelwinden (windhozen of waterhozen) van Europa. Na het lezen van deze blog zal je weten wat voor een schade zowel water- als windhozen kunnen veroorzaken.
Wat verstaan we onder wervelwinden?
Een "wervelwind" is een verzamelnaam waaronder windhozen, waterhozen en stofhozen vallen. Een waterhoos is een wervelwind die ontstaat boven water en zijn energie vooral krijgt van het warme water. Een windhozen en stofhozen ontstaan boven land. Een windhoos ontstaat vanuit een bui en daalt dan af naar het aardoppervlak. Een stofhoos ontstaat vanuit vanaf een warm landoppervlak, daarbij is het vaak zonnig. Een stofhoos is zwakker en duurt veel korter dan een windhoos. Er vallen zelden slachtoffers bij stofhozen. Over het verschil tussen een windhoos en een tornado wordt een beetje getwist, volgens sommigen is een tornado een krachtige windhoos (en kan je zwakke windhozen dus geen tornado noemen). Ik zie tornado en windhoos als synoniemen. Ik gebruik hierna "wervelwinden" omdat we het zowel over wind- als waterhozen hebben.
Op deze kaart zie je de meest dodelijke wervelwinden per land. In Nederland is de meest dodelijke wervelwind de Moerdijk tornado (1981), waarbij een klein vliegtuig neerstortte. Bron: Bogdan Antonescu.
In hun slaap overvallen door een wervelwind
Het is maart 1671. In de Spaanse handelsstad Cádiz is er volop bedrijvigheid, in de haven worden schepen in- en uitgeladen. We horen handelaren uit Engeland, Frankrijk, Genoa (nu Italië), Hamburg (nu Duitsland) én uit Nederland. Het was één van de meest vooraanstaande plaatsen in Europa om handel te drijven, en dus zag je een mengelmoes van nationaliteiten uit heel Europa. Na een drukke dag viel de nacht, en scheepslieden en handelaars keerden terug naar hun eigen schepen om daar te gaan slapen. Maar toen, midden in de nacht om half 4, kwamen er uit het niets ineens zware windstoten. De haven van Cádiz veranderde in chaos, maar in een mum van tijd was het ook weer voorbij.
Omstanders beschreven het als “een trechtervormige orkaan” die een smal pad van complete verwoesting achterliet, terwijl andere wijken helemaal geen schade hadden. Aan het pad en de valrichting van muren te zien gaat het hier om een wervelwind (en dus geen orkaan, dat onderscheid maakten ze vroeger nog niet). Wie na de passage van de wervelwind naar de haven kijkt, ziet tientallen schepen zinken. De schepen sleurden hun bemanning mee naar een zeemansgraf. Het exacte aantal doden is onbekend, maar schattingen uit die tijd lopen uitéén van 600 doden tot maar liefst 1500 doden. Het nieuws bereikt zelfs Engeland, Frankrijk, Nederland, Hamburg en Genoa, waar men gewag maakt van het zinken van een deel van de handelsvloot.
Door alle bronnen naast elkaar te leggen hebben onderzoekers deze zware waterhoos ingeschat als een F3 of misschien een F4. Het was er dus geen van de zwaarste categorie (F5), maar omdat de waterhoos ’s nachts precies over allemaal schepen trok, maakte het daar veel slachtoffers.
Cádiz had vroeger uitkijktorens, maar door de wervelwind van 1671 zouden deze ingestort zijn. Na de ramp werden deze niet meer opgebouwd, in plaats daarvan werden de voor Cádiz typische uitzichtpunten op hoge gebouwen gebouwd.
Oorlogsplannen gefrustreerd door wervelwind
Voor een andere zeer dodelijke wervelwind, reizen we naar het eiland Malta, in de Middellandse Zee. Daar voerde de ridderorde die er de macht had een oorlog tegen de Ottomanen (hedendaags Turkije). De ridderorde bereidde zich voor op een zeeslag, dat wil zeggen dat de belangrijkste schepen klaar werden gemaakt in de “Grand Harbour” van Malta. Echter, op 23 september 1551 sloeg het noodlot toe voor de Maltese vloot. Een zware waterhoos kwam precies bij de “Grand harbour” van Malta aan land. Vier schepen van de vloot kapseisden en zonken door deze zware waterhoos. De Santa Fè, de San Michele, de San Filippo en de San Claudio verdwenen onder de golven. Dit was een grote klap voor de Maltese vloot. Er moest opnieuw geld bijeen gebracht worden om opnieuw een vloot te bouwen. In 1560 werd er een voor de kust alsnog een zeeslag uitgevochten, waarbij de Ottomanen wonnen. Wellicht is de zware waterhoos ook een beetje verantwoordelijk voor het verlies van de zeeslag. Hoe de geschiedenis zonder deze waterhoos gelopen was kunnen we echter niet achterhalen. Onderzoeken achteraf schatten deze waterhoos in als een F3.
In de oorlogen tegen het Ottomaanse Rijk (tegenwoordig Turkije) was de haven van Malta en belangrijk punt. Hierboven zie je een tekening van de haven.
Wat zijn de meest dodelijke hozen wereldwijd?
De waterhozen van Cádiz en Malta zijn Europa's meest dodelijke, maar ze staan wereldwijd op de 5de plaats van meest dodelijke wervelwinden. Wereldwijd valt het echter op dat in zowel Azië als in Noord-Amerika de meest dodelijke wervelwinden juist windhozen zijn, en geen waterhozen. In Noord-Amerika vielen er door de Tri-state tornado (1925) 695 doden. Wereldwijd de meest dodelijke tornado is waarschijnlijk de Daulatpur/Saturia tornado (1989), met schattingen van 1300 doden. Er zijn wel andere onderzoeken die zeggen dat er slechts 256 doden vielen. De status van dodelijkste tornado ooit wordt dus betwist.
De krantenkop na de Tri-state tornado van 1925 in de VS. Uiteindelijk bleken er 695 doden te zijn gevallen.
Al met al valt het dus op dat de meest dodelijke hoosverschijnselen in Europa beiden keren waterhozen waren die een drukke haven troffen. Wereldwijd lijken juist windhozen dodelijker te zijn.
