De astronomische herfst staat weer voor de deur. Misschien denk je dat die vandaag begint, maar dat is niet zo. Morgen, op 22 september, gaat de herfst officieel van start. Waarom dat zo is, en of het weer zich ook echt herfstachtig gedraagt, lees je in deze blog.
Een typisch herfstplaatje van vorig jaar. (foto: Hans Buls)
Seizoenen
De meteorologische herfst is inmiddels al drie weken geleden begonnen, namelijk op 1 september. Meteorologen spraken eeuwen geleden af om de seizoenen simpelweg in te delen in volle kalendermaanden. Dat maakt het bijhouden van klimatologische gegevens een stuk overzichtelijker. De meteorologische herfst bestaat uit september, oktober en november.
Naast meteorologische seizoenen kennen we ook de astronomische seizoenen. Die beginnen niet altijd op dezelfde datum, maar grofweg rond de 21ste van de maand. De precieze start wordt bepaald door de positie van de zon ten opzichte van de aarde.
De stand van de zon
Rond de aarde liggen denkbeeldige lijnen die vaak in de astronomie worden gebruikt. De bekendste is de evenaar, maar daarnaast zijn er ook de Kreefts- en Steenbokskeerkring. Deze liggen op respectievelijk 23,5 graden noorder- en zuiderbreedte. De astronomische seizoenen wisselen op het moment dat de zon loodrecht boven een van deze keerkringen staat.
Morgenavond om 20:20 staat de zon precies boven de evenaar en precies op dat moment start de astronomische herfst. Momenteel staat de zon nog net ten noorden van de evenaar. Bij de start van de lente gebeurt overigens precies hetzelfde. De zon 'beweegt' dan echter juist richting het noorden en kruist rond 21 maart de evenaar.
De keerkringen spelen een belangrijke rol in de astronomische seizoenen. De astronomische herfst begint wanneer de zon loodrecht boven de evenaar staat.
Rond deze tijd duren de dagen ongeveer even lang als de nachten. In de komende weken beweegt de zon steeds verder richting de Steenbokskeerkring op het zuidelijk halfrond. Daardoor worden de nachten in Nederland geleidelijk langer dan de dagen.
Als de astronomische zomer begint staat de zon loodrecht boven de Kreeftskeerkring in het noordelijk halfrond, wat in Nederland de langste dagen oplevert. Dit jaar gebeurde dat op 21 juni. Op 21 december bereikt de zon de Steenbokskeerkring, het moment waarop de astronomische winter start en we de kortste dagen beleven.
Beweging van de aarde
De stand van de zon ten opzichte van de aarde wordt bepaald door twee bewegingen: de draaiing om de eigen as (in 24 uur) en de baan rond de zon (in een jaar). De baan om de zon is geen perfecte cirkel en bovendien staat de aardas een beetje scheef. Daardoor varieert de stand van de zon gedurende het jaar en dit veroorzaakt de seizoenen op aarde.
Met schrikkeljaren wordt de kalender gecorrigeerd, zodat deze in de pas blijft lopen met de zon. Hierdoor kan het begin van de seizoenen soms een dag eerder of later vallen. Door de gekantelde aardas zitten de noord- en zuidpool in hun winterseizoen zelfs volledig in het donker: de aarde blokkeert daar het zonlicht.
De as van de aarde staat een beetje scheef (23,5 graden), waardoor gedurende de baan rond de zon niet altijd ieder deel van de aarde gelijkmatig beschenen wordt.
De dagen worden snel korter
Het zal je vast zijn opgevallen dat de zon de afgelopen tijd in snel tempo later opkomt en vroeger ondergaat. En dat klopt ook, want rond het begin van de astronomische herfst (nu dus) neemt de daglengte het snelst af. Dat gaat nu met zo'n 4 minuten per dag. Richting december gaat de afname steeds minder snel, en na het minimum op 21 december neemt de daglichtperiode weer langzaam toe.
In september neemt de daglengte het snelst af, met zo'n 4 minuten per dag.
Doet het weer mee?
En dan is natuurlijk de vraag of de herfst ook qua weer in stijl van start gaat. Het is komende week weliswaar een stuk kouder met 's middags een graad of 16, maar echt herfstachtig is het weerbeeld niet te noemen. Af en toe valt er een bui of wat regen; op woensdag en donderdag is de kans hierop het grootst in het zuidoosten. Vooral het noorden van het land staat echter een vrij zonnige week te wachten waarbij het meestal droog is. Door de snel langer wordende nachten kan het flink afkoelen: landinwaarts zou het lokaal wel eens 5 graden kunnen worden, met aan de grond temperaturen dichtbij het vriespunt. Het is een teken van de herfst!
De weersverwachting voor de komende werkweek. Dit is een algemeen beeld voor het land, in het zuidoosten is woensdag en donderdag ook kans op wat regen.
