Wie kent het stoomgemaal Cruquius die de Haarlemmermeerpolder heeft droog gepompt of de Cruquiuslaan -weg of -straat of het Noord-Hollandse dorp Cruquius. Nicolaus Cruquius geboren op Vlieland was ook een van de eerste grondleggers van de meteorologie. In deze blog meer over deze pionier
Wie was Cruquius
Nicolaus Samuelis Cruquius was een Nederlands landmeter, waterbouwkundig plannenmaker, cartograaf, astronoom en dus een van de grondleggers van de meteorologie. Hij werd geboren in West-Vlieland op 2 december 1678, waarschijnlijk als Nicolaas Kruik maar zoals veel tijdgenoten koos hij waarschijnlijk in 1717 voor een Latijnse variant als naam. Het gezin Cruquius verhuisde van Vlieland naar Delft. Daar begon hij als landmeter bij het Hoogheemraadschap Delfland. In 1717 ging hij in Leiden geneeskunde studeren bij Boerhaave. Hij verhuisde in die tijd naar Rijnsburg. Hij vervolgde zijn loopbaan als zelfstandig landmeter bij het Hoogheemraadschap van Rijnland en maakte daar landkaarten. In 1720 kreeg hij de opdracht van de burgemeester van Leiden om een oplossing te vinden voor de slechte toestand van de grachten in de stad. Een oplossing zou volgens Cruquius zijn: een uitwateringssluis bij Katwijk zodat er een sterkere spoeling zou zijn door de grachten. Ook zou deze sluis kunnen dienen voor de drooglegging van de Haarlemmermeer maar dat was in die tijd een taboe. Mens was bang dat de scheepvaart in de knel zou komen. Cruquius was ook een van de eersten die dieptelijnen ofwel niveaukrommen gebruikte. Hiermee wordt bedoeld dat deze lijnen punten van gelijke diepte met elkaar verbindt. Dat deed hij op een kaart van de Merwede uit 1730.
De Merwede met de getekende dieptelijnen uit 1730 (bron: Wikipedia)
Teleurstelling
Cruquius was teleurgesteld want de plannen om een afwateringssluis te maken bij Katwijk en om de Haarlemmermeer droog te leggen werden niet uitgevoerd tijdens zijn leven. Pas in 1807 werd de eerste uitwateringssluis in Katwijk gebouwd. De Haarlemmermeer werd in 1852 drooggemalen door drie stoomgemalen, de Cruquius, Lynden en de Leeghwater (alle drie waterbouwkundigen). In 1872 werd nog een van zijn plannen uitgevoerd namelijk de doorgraving van de duinen bij Hoek van Holland.
Grondlegger van de meteorologie
Cruquius was zijn tijd ver vooruit, hij was overtuigd van het nut van weerkundige waarnemingen die hij al vanaf zijn tienerjaren uitvoerde om vast te kunnen stellen over hoe Nederland beschermd kon worden tegen de zee, storm en regen. Hij voorzag problemen door het stijgen van de zeespiegel, dichtslibben van het IJ en het steeds groter worden van het Haarlemmermeer die steden als Leiden en Haarlem begon te bedreigen. De waarnemingen van Cruquius worden nog steeds gebruikt bij historisch weeronderzoek. In 1705 op 19 december begon hij drie keer per dag met het aflezen van temperatuur, luchtdruk, luchtvochtigheid en neerslag. Hij bedacht een eigen thermometerschaal omdat er nog geen universele bestond. Vanaf 1727 werd de temperatuur in Fahrenheit weergegeven. Cruquius heeft toen zijn eerdere metingen allemaal omgerekend in Fahrenheit en al die gegevens zijn bewaard gebleven. Het KNMI kon daardoor zijn metingen van temperatuur van 1706-1734 reconstrueren. Vanaf 1734 begon het Hoogheemraadschap met dagelijkse metingen, het eerste in Spaarndam, later ook vanaf een tweede locatie, het gemeenlandshuis Zwanenburg onder Halfweg. De observaties zijn hier 125 jaar volgehouden en is daarmee een van de langste vroegtijdige meetreeksen ter wereld. De windsnelheid werd ook gemeten, die leidde Cruquius af uit de omloopsnelheid van de molenwieken.
Waarnemingen van Cruquius, Delft en Rijnsburg (feb/maart 1727) (bron: archief Hoogheemraadschap Rijnland)
KNMI
Cruquius deed een aanvraag voor een centraal instituut voor meteorologie maar hij werd hierin niet echt serieus genomen en de aanvraag werd afgewezen. Ruim een eeuw na Cruquius kwam Buys Ballot met een vergelijkbaar verzoek en op 31 januari 1854 werd het KNMI opgericht. Nicolaus Cruquius was over de afwijzing teleurgesteld en trok zich terug. Hij spendeerde de laatste jaren van zijn leven als opzichter voor het Hoogheemraadschap Rijnland. Hij overleed op 5 februari 1754. Zijn grafsteen is te vinden in het oude kerkje van Spaarndam
Gemaal de Cruquius
Dit gemaal dateert uit 1849 en is de grootste stoommachine ter wereld en gebruikt om het Haarlemmermeer leeg te pompen. Sinds 1912 deed dit gemaal geen actieve dienst meer en werd reservegemaal. In 1933 sloot dit gemaal definitief en is het een Rijksmonument. Komend weekend is er een stoomweekend in het Haarlemmermeermuseum de Cruquius en kom je alles te weten over de drooglegging van het Haarlemmermeer en kun je het gemaal Halfweg bezoeken. Veel gemalen draaien in Nederland nu ook op volle toeren. Wat wil je met al die regen. Op sommige plaatsen is al zo’n beetje vier keer de maandhoeveelheid gevallen maar daarover de komende dagen meer.
