Gisteravond en afgelopen nacht was er spectaculair mooi Noorderlicht (ook wel poollicht of officieel Aurora Borealis genoemd) te zien. Deze keer niet alleen op de Wadden, maar ook op veel andere plaatsen in de Noordelijke helft van het land. Dit fenomeen is echter niet altijd zichtbaar en zeker niet rond deze breedtegraden. Hoe komt dat, en wat is Noorderlicht eigenlijk? In deze blog leggen we het uit.
Om te snappen hoe Noorderlicht ontstaat, moeten we beginnen bij de zon. Onze zon is een heel actieve vuurbal. Soms is de zon actiever dan anders. dat is te zien aan de hoeveelheid en de grootte van zonnevlekken. Dat zijn donkere vlekken die zichtbaar zijn op het oppervlak van de zon. Je kunt ze zien door met een filter naar de zon te kijken, maar soms zijn ze ook zichtbaar als er een hele dunne laag bewolking voor de zon hangt. Het zijn plekken op de zon waar het relatief minder heet is dan op het omliggend gebied. Hoe meer van deze zonnevlekken je ziet, hoe actiever de zon is. Die activiteit uit zich in meer explosies en uitbarstingen er op het gloeiend hete hemellichaam zijn. Bij die uitbarstingen worden elektrisch geladen deeltjes vanaf de zon de ruimte in geslingerd. Lang niet al die deeltjes bereiken de aarde, maar als ze dat wel doen, zorgt dat voor het noorderlicht.
De donkere vlekjes op de zon zijn de zonnevlekken. Deze foto is gemaakt op 11 december 2022 door Ton Wesselius.
Maar voor het ontstaan van Noorderlicht zijn meer dingen nodig. We lopen ze even langs:
Het aardmagnetisch veld
Rond de aarde is er een magnetisch veld dat eigenlijk dient als een bescherming tegen geladen deeltjes en kosmische straling. Grofweg ontstaat het door de combinatie van vloeistoffen in een deel van de kern van de aarde en de draaiing van de aarde zelf. Het aardmagnetisch veld zorgt er dus voor dat allerlei geladen deeltjes ons aardoppervlak niet kunnen bereiken. Deeltjes die door dat veld worden afgeketst, passeren de aarde wel, maar worden afgebogen via de poolstreken.
De interactie met een magisch gevolg
Bij een uitbarsting van de zon (ook wel een zonnewind of zonnevlam genoemd) ontsnapt er dus een stroom van geladen deeltjes van het oppervlak van de zon. Soms worden er enorme hoeveelheden van deze deeltjes met een grote snelheid richting onze planeet geslingerd. Wanneer deze deeltjes na een lange reis (150 miljoen kilometer!) onze planeet bereiken, zorgt het aardmagnetisch veld ervoor dat ze dus niet het aardoppervlak bereiken. De deeltjes worden afgebogen naar de poolstreken.
Het aardmagnetisch veld zorgt ervoor dat geladen deeltjes afkomstig van de zon worden afgebogen naar de polen. In combinatie met een zonnewind kan dit zorgen voor spectaculair poollicht!
Vanaf zo'n 80 tot soms wel honderden kilometers hoogte in de atmosfeer reageren deze geladen deeltjes dan met zuurstof- en stikstofatomen. Door deze reacties komt er veel energie vrij die we op het aardoppervlak waarnemen als licht. En dus niet zomaar licht, maar het magisch uitziende poollicht. Op het noordelijk halfrond noemen we dat ook wel noorderlicht of Aurora Borealis. Aan de andere kant van de wereld, dus rond de zuidpool, komt er ook poollicht voor. Daar spreken ze weer van zuiderlicht, oftewel Aurora Australis.
Een kleurenspel
Welke kleur het poollicht is, ligt er aan hoe hoog in de atmosfeer de "botsingen" zijn en met welke soort moleculen en atomen er wordt gebotst. De lucht boven ons bestaat uit verschillende samenstellingen van zuurstof en stikstof. De reactie met de verschillende atomen zorgt ervoor dat er steeds verschillende golflengtes van het licht uitgezonden worden.
Egmond aan Zee, Kees Zwaan
Op de grootste hoogte (vanaf zo’n 200 kilometer) kunnen we soms een roodachtige kleur van het poollicht zien. Dat komt doordat er op die hoogte (heel weinig) zuurstofatomen aanwezig zijn die vaak weinig energie hebben. Het eerste deel van het kleurenspectrum is dan voornamelijk zichtbaar: rood. De bekendste kleuren van het noorderlicht zijn groen en paars. De groene kleur zien we vaak op een iets kleinere hoogte (grofweg tussen de 100 en 200 km) als gevolg van de aanwezigheid van een combinatie van zuurstof- en stikstofatomen. De paarse kleur zien we vaak nog lager (onder de 100 kilometer) en ontstaat als gevolg van relatief veel stikstofatomen.
Andijk, H. Groot
Normaal zijn de Aurora's met name in de poolgebieden te zien. Maar soms zijn de uitbarstingen zo heftig dat er sprake is van "geomagnetische stormen". Dan komen er dus meer van de geladen deeltjes vrij en vaak ook tegen een enorme snelheid. Tijdens dergelijke gebeurtenissen kan het poollicht ook wat verder zuid waarneembaar zijn. Ook in het noorden van ons land. En afgelopen nacht was dat dus het geval...
Komende nacht ook weer poollicht?!
De zonne-activiteit duurt meestal langer dan 1 nacht. Je zou dus zeggen dat er de komende nacht ook weer Noorderlicht zichtbaar zou moeten zijn. Maar om het te kunnen zien, moeten er natuurlijk ook opklaringen zijn. En daar gaat het de komende nacht mis:
Juist in het noorden van het land -Het dichtst bij de Noordpool en dus de plek waar het zichtbaar is- is het vrijwel geheel bewolkt. In het zuiden komen wel opklaringen voor, maar dat is te ver van de Noordpool af om het Noorderlicht te kunnen zien. Hoewel, honderden jaren geleden is er ooit zo'n krachtig poollicht geweest, dat het zelfs vanuit Rome zichtbaar was. Maar dat zal komende nacht niet gebeuren...
