Gisteren trokken wolkenvelden over het land, met soms prachtige structuren. Heel dik was de bewolking niet en de zon was daarom nog redelijk goed te zien en het bleef droog. En dan was er nog iets. Er werden namelijk op meerdere plekken in het land vreemde gaten in de bewolking gespot.
Gat in de lucht
Een enkele keer in het jaar worden deze bijzondere, haast onnatuurlijke gaten gezien en gelukkig ook op de gevoelige plaat vast gelegd. Zo ook gisteren en we kregen dan ook meerdere foto's binnen van dit fenomeen. Je kunt overigens je weerfoto's en/of -video's mailen naar weerfoto@rtl.nl of uploaden op de foto/video-pagina van Buienradar.
Terug naar de bijzonder gaten in de lucht. Deze gaten in het wolkendek worden 'pilotengat' of 'fallstreak holes' genoemd. De eerste benaming doet al vermoeden dat een vliegtuig verantwoordelijk is voor deze gaten.
Prachtige wolkenlucht (Altocumulus Translucidus) boven Lelystad Airport. Op de voorgrond de oude DC3 of Dakota (foto: Jordan Maarsen).
Hoe ontstaat zo’n gat?
Een pilotengat is een gat dat ontstaat doordat wolkendruppeltjes transformeren in ijskristallen en die vervolgens uit de wolk vallen. De wolkendruppels verdwijnen, worden niet aangevuld en op die plek ontstaat dus een gat. De transformatie van wolkendruppeltjes naar ijskristallen is een direct gevolg van de passage van een vliegtuig door het wolkendek.
Pilotengat boven Apeldoorn (foto: Linda Mulder)
Onderkoeld water
Dit is overigens een subtiel proces en bij de meeste bewolking zie je geen gaten ontstaan wanneer er een vliegtuig doorheen vliegt. Voor een pilotengat is het belangrijk om een dun wolkendek te hebben met vloeibare druppels. De temperatuur van deze vloeibare druppels moet wel onder nul liggen. Dit klinkt misschien vreemd, maar in de lucht komen wolkendruppels met temperaturen onder het vriespunt vrij vaak voor. Dit noemen we onderkoelde druppels. Doordat druppels in de lucht veel schoner zijn dan oppervlaktewater, bevriezen wolkendruppels pas bij veel lagere temperaturen (vaak pas bij -10 tot -30 graden).
Meerdere 'fallstreak holes' boven Tilburg (foto: Ton Bueno Bibaz)
Het sneeuwt
Hoe kan het nu dat de druppeltjes veranderen in ijskristallen op het moment dat een vliegtuig door het wolkendek vliegt? Achter het vliegtuig vindt een plotse drukdaling plaats, waardoor de lucht uitzet en plots afkoelt. Dat afkoelingsproces zorgt ervoor dat de druppeltjes veranderen in ijskristallen. De ijskristallen trekken de overige, nog aanwezige waterdruppeltjes aan. die worden kleiner en verdwijnen uiteindelijk. Tegelijkertijd groeien de ijskristallen, worden zwaarder en vallen uit de wolk. Een vliegtuig zet dus een kettingreactie op gang waardoor het gat nog verder groeit. De vallende ijskristallen zijn te herkennen aan de witte harige strepen in het gat en onder de wolk. Dit zijn zogenaamde valstrepen, ook wel virga genoemd. Het sneeuwt dan op die plek, maar omdat de ijskristallen onderweg verdampen merken we daar aan de grond niks van.
Een langwerpig pilotengat boven Rouveen (foto: Anita van der Veen)
Langwerpig pilotengat
Een opvallend langwerpig exemplaar van een pilotengat was vorig jaar te zien in de buurt van Tubbergen. Meerdere fotografen wisten dit bijzondere fenomeen vast te leggen vanuit verschillende kanten. In de meeste gevallen is een pilotengat rond, maar dat gold dus niet voor deze. Mogelijk vloog daar een vliegtuig onder een kleine hoek door de wolken, waardoor de vorming van een pilotengat over een langere strook plaatsvond.
Daarbij was er bovendien een bijzon te zien. Dit is een lichtvlek die we bij dunne sluierbewolking vaak links en rechts van de zon zien. Als de bijzon fel is, zijn er ook de kleuren van de regenboog in te zien. Zo'n bijzon ontstaat doordat het zonlicht door ijskristallen wordt gebroken en is vaak onderdeel van een halo (optisch verschijnsel).
Een langwerpig pilotengat in Tubbergen, met een bijzon aan de linkerkant van het pilotengat.
Gisteren werd in Vorden deze bijzon in een pilotengat gespot (foto: Jonathan Berendsen).
