De poolwervel is gebroken! Daardoor kan het zomaar echt winters worden in delen van Europa, maar soms heeft het ook geen effect. Laten we even dieper hierop in duiken.
Voordat we het over de poolwervel hebben, laten we kijken hoe de dampkring rond de aarde, oftewel de atmosfeer, is samengesteld. De dampkring is een dunne laag van verschillende gassen die de aarde bedekt. De hoogte van de dampkring verschilt van bron tot bron. Dat komt omdat de atmosfeer minder dicht wordt met hoogte, waardoor het moeilijk is het eind te bepalen. Volgens het KNMI is de atmosfeer 1000 km hoog. Meer over de dikte van de dampkring lees je in de blog van 6 juni 2018.
Opbouw van de atmosfeer
De atmosfeer bestaat uit 4 lagen, namelijk de troposfeer, de stratosfeer, de mesosfeer en de thermosfeer. Het weer vindt voornamelijk plaatst in de troposfeer. In de stratosfeer ligt de ozonlaag, die ons beschermt tegen ultraviolet zonlicht. De stratosfeer bevindt zich op ongeveer 10 tot 50 km boven het aardoppervlak. Vanaf de bovenzijde van de troposfeer tot op ongeveer 30 km hoogte (in de stratosfeer) bevindt zich de poolwervel.
De poolwervel
Boven de polen (op hogere hoogte, dus in de stratosfeer) ligt bijna altijd een groot lagedrukgebied met daaromheen een heel harde westelijke wind genaamd de poolwervel. Ook op lagere hoogtes in de troposfeer waait een westelijke wind. De harde winden zorgen ervoor dat koude, zware Arctische lucht op de noordpool blijft. Tijdens de winter is het verschil in luchtdruk tussen de polen en de omliggende delen groter, waardoor de poolwervel nog krachtiger is.
De karakteristieke vorm van de poolwervel. Paars duidt het lagedrukgebied aan en bruin de hogedrukgebieden er rondom. (Bron: Wikipedia)
Soms komt het voor dat de poolwervel breekt. Als de poolwervel breekt, is sprake van een plotselinge stratosferische opwarming, oftewel de SSW (kort voor "Sudden Stratospheric Warming"). Dat gebeurt zo'n twee tot drie keer per jaar.
Plotselinge stratosferische opwarming
Tijdens een plotselinge stratosferische opwarming (SSW) stijgt de temperatuur in de stratosfeer boven de noordpool enorm hard in korte tijd. Het opwarmen gaat gepaard met een afzwakking van de poolwervel. Vaak verandert ook de windrichting van westelijk naar oostelijk.
Door een plotselinge stijging in de temperatuur op grote hoogte boven de polen, vormt een hogedrukgebied dat het lagedrukgebied verplaatst. Door het afzwakken van de westelijke wind kan de kou makkelijker naar gematigde breedtegraden uitlekken. Dat heeft vooral tijdens de winter vaak enorme gevolgen voor het weer in onder andere Europa.
Dat is ook nu het geval: rond het begin van januari werd het officieel dat een SSW optrad boven de noordpool. De gevolgen ervan zien we tussen de 0 en 60 dagen daarna in de vorm van "koude uitbraken" boven Europa. Sinds het optreden van de SSW hebben we er tot nu toe niet echt veel van gemerkt, maar de 60 dagen zijn nog niet verstreken.
Op dit moment lijken de eerste tekenen van winterweer zich af te tekenen in de weermodellen. Onder andere het Europese weermodel ECMWF laat de op lange termijn (eind januari en begin februari) erg koud lucht richting Europa komen. Soms gebeurt het dat het alleen in een bepaald deel van Europa kouder wordt vanwege een SSW. Andere keren is dat grootschalig het geval en soms zien we helemaal geen Europese kou na een SSW.
Hoe zit het deze keer in Nederland?
Tot nu toe hadden we een vrij zachte winter met de maxima enkele graden boven de gemiddelde waarden voor deze periode. Ook hadden we nog niet al te veel nachten met vorst. Het lijkt wel dat daar verandering in komt!
Volgens de huidige pluim wordt het richting volgend weekend en daarna geleidelijk kouder (dus vanaf 18 à 19 januari). Ook neemt dan de kans op winterse neerslag toe.
Er zit wel nog veel onzekerheid in de verschillende weermodellen. Hoe koud het precies wordt is nog onduidelijk, maar 1 ding is zeker: het wordt kouder!
