Er was gisteren veel hoge bewolking aanwezig en ook vandaag is het weer raak met een groot aantal sluierwolken. Bij dit soort hoge bewolking zien mensen vaak optische verschijnselen zoals een halo of bijzonnen. Ook vandaag krijgen we weer een boel foto’s van halo’s ingestuurd, maar veel regen staat er niet in de verwachting. Klopt die bekende weerspreuk dan wel? Wat zijn die optische verschijnselen nu precies? En kun je aan de hand van de verschijnselen een weersverwachting maken?
Veel verschillende soorten
Er zijn een boel verschillende optische verschijnselen die onder bepaalde omstandigheden te zien kunnen zijn. “Optische verschijnselen” is de verzamelnaam waarin alle bijzondere lichtverschijnselen die in de atmosfeer voorkomen gebundeld zijn. Regenbogen zijn wellicht het meest bekende voorbeeld, maar ook mistbogen en wolkenbogen vallen in de categorie optische verschijnselen. Haloverschijnselen zoals een kring om de zon of een circumzenitale boog behoren ook in het rijtje thuis. Ook bijzonnen en lichtzuilen zijn optische verschijnselen die we in Nederland af en toe waar kunnen nemen.
Zon en ijskristallen
De zon is de eerste vereiste voor elk van deze verschijnselen om te ontstaan. Als de lichtstralen van de zon gebroken worden zijn vaak bijzondere fenomenen te zien. In het geval van een regenboog gebeurd de breking van het licht door waterdruppels in de atmosfeer. Haloverschijnselen zijn waar te nemen als er naast zon ook hoge bewolking is. Doordat het op de hoogte van de bewolking (6 tot 12 kilometer) erg koud is bestaan de wolken volledig uit ijskristallen. Deze kristallen zijn vaak plaatvormig en fungeren als een soort prisma: als er licht opvalt wordt dat afgebogen.
IJskristallen breken het licht.
Halo’s
Haloverschijnselen die we zien zijn vaak niet erg kleurrijk maar eerder flets wit. Dat maakt ze echter niet minder mooi. Afhankelijk van de vorm en positie van de ijskristallen krijgen we verschillende halloverschijnselen te zien. Ook heeft de stand van de zon invloed op het fenomeen. De bekendste halovorm is de 22 graden halo, die zich manifesteert als een kleine kring om de zon. Of de maan overigens, als het licht dat van de maan weerkaatst fel genoeg is kan ook deze optische verschijnselen veroorzaken. Een tweede, grotere, kring om de zon is ook mogelijk, dat is de 46 graden halo.
Deze halo werd vandaag gespot op Vlieland.
Kring om de zon
De bekende volkswijsheid: ‘kring om de zon: water in de ton’ kennen we bijna allemaal. Het is een van de weinige weerspreuken die vaak klopt. De kring om de ton is te zien als er veel hoge bewolking aanwezig is. Een toename van hoge bewolking wordt vaak geassocieerd met een naderend warmtefront. Zo’n warmtefront brengt vaak zelf neerslag, en anders kunnen de storingen die erachteraan komen regen brengen. Hoge bewolking hoeft echter niet altijd de voorbode van een storing te zijn. Als de hoge bewolking uit richtingen tussen zuidwest en noordwest komt is het wel bijna altijd raak. Mocht je dus een halo zien bij hoge bewolking die uit westelijke richting is komen opzetten, dan kun je nog even wachten met het sproeien van de tuin. De halo’s die vandaag te zien zijn hebben te maken met een zwak warmtefront dat vannacht ons land nadert. Morgenochtend kan dat een paar drupjes motregen opleveren in het noorden, maar veel stelt het niet voor.
Morgen is er in het noorden kans op een enkel spatje motregen.
Bijzonnen
De bijzon is ook een haloverschijnsel en vaak te zien als een heldere lichtvlek rechts en/of links van de zon. Vaak komen ze in paartjes en is er dus zowel rechts als links van de zon een bijzon te zien. Ze komen voor wanneer de ijskristallen horizontaal georiënteerd zijn, dan worden de lichtstralen het sterkst naar links en rechts verspreid. Dit resulteert in de lichtvlekken aan beide zijden van de zon op dezelfde hoogte boven de horizon.
Op deze foto zijn duidelijk de twee bijzonnen te zien.
Circumzenitale boog
Misschien wel het haloverschijnsel met de moeilijkste naam, en het is ook nog eens vaak moeilijk te zien. Het lijkt op een heldere gekleurde boog die ver boven de zon staat. Het is een omgekeerde parabool, de bolle kant van de boog wijst dus naar beneden. Het heeft wel iets weg van een omgekeerde regenboog en bestaat dan ook uit dezelfde kleuren. Vaak wordt dit verschijnsel gemist, omdat de boog vrijwel recht boven de waarnemer te zien is.
De circumzenitale boog lijkt een beetje op een omgekeerde regenboog.
Lichtzuilen
Lichtzuilen kunnen er af en toe haast buitenaards uitzien. Ze komen vaak voor rond zonopkomst of -ondergang en zien er uit als een verticale kolom van licht. De oorzaak van een lichtzuil licht bij het breken van licht door de ijskristallen die zo goed als horizontaal door de lucht zweven en dus als spiegel fungeren.
Lichtzuilen komen vaak voor rond zonsopkomst of -ondergang.
Een lichtshow in de lucht
Alle haloverschijnselen kunnen ook tegelijkertijd voorkomen. Dat is echter wel heel erg zeldzaam. In Nederland zien we wel betrekkelijk vaak de combinatie van een 22 graden halo en één of twee bijzonnen. Meestal blijft het echter toch bij een enkele halo. Alsnog de moeite waard om even omhoog te kijken toch? Al is het maar om indruk te kunnen maken op familie en vrienden met een accuraat gebruik van “kring om de zon: water in de ton”.
Alle haloverschijnselen in één overzicht.
