Eén blik op de kleigrond in delen van ons land zegt genoeg. De scheuren zijn talrijk en diep, het is droog. De laatste periode met noemenswaardige neerslag stamt op veel plekken alweer van een maand geleden. En niet alleen in ons kikkerlandje is de droogte een probleem, ook op veel andere plekken in Europa is er een problematisch neerslagtekort. Niet alleen meteorologische droogte komt voor, ook bijvoorbeeld agrarische droogte en dat kan de voedselvoorziening behoorlijk aantasten. Alles over de droogte van dit jaar lees je in deze blog!
Neerslagtekort
Er zijn ongelofelijk veel manieren om droogte te berekenen, elke methode is anders en heeft bepaalde goede en minder goede punten. De methode die meteorologen in Nederland vaak hanteren is het neerslagtekort. In het groeiseizoen, de periode tussen april en eind september die belangrijk is voor onze boeren, wordt bijgehouden hoeveel neerslag er valt en verdampt. Het verdampte water wordt van de gevallen neerslag afgetrokken en dan houd je het neerslagtekort over. Valt er op een dag 2 millimeter regen maar verdampt er daarna door flinke zonneschijn 5 millimeter, dan is de eindstand van de dag een neerslagtekort van 3 mm.
Droogtemonitor
Het KNMI berekent dit neerslagtekort over het hele groeiseizoen. Op die manier krijg je een grafiek waarin je kan zien hoe hoog het neerslagtekort naar verloop van tijd oploopt. Het jaar met de ergste droogte was 1976, toen liep het neerslagtekort op het hoogste punt op naar 363 millimeter. Vier jaar geleden, tijdens de intense droogte van 2018, piekte het neerslagtekort begin augustus ook even boven de 300 millimeter. Het is nu nog mei, dus we zitten vroeg in het seizoen. Dat betekent dat het neerslagtekort nog niet erg hard is opgelopen, absoluut gezien dan. Relatief is het namelijk al wel ontzettend droog voor de tijd van het jaar. Het is nu bijvoorbeeld al even droog als in recordjaar 1976 tijdens dezelfde periode. Het landelijk neerslagtekort staat momenteel op 83 mm en loopt de komende twee weken naar verwachting op tot rond de 120 millimeter.
De droogtemonitor van het KNMI laat zien waar we momenteel staan ten opzichte van andere droge jaren.
Europese situatie
We wonen zeker niet in het enige Europese land dat momenteel last heeft van de droogte. Bovendien hebben wij als het misgaat nog flinke rivieren en meren waar we op terug kunnen vallen. België heeft een stuk minder mogelijkheden als het om deze oppervlaktewaterreserves gaat. Daar is de droogte ook behoorlijk extreem op het moment, met in grote delen van het land droogte en op ongeveer 20% van het oppervlakte ‘uiterst droge’ omstandigheden, de droogste categorie die het Belgisch meteorologisch instituut hanteert. Gigantische gebieden ten noordoosten van ons hebben dit jaar veel minder neerslag gehad dan normaal. In Denemarken, het zuiden van Zweden, delen van Duitsland, Polen, Belarus en de Baltische staten geeft Copernicus - een Europese organisatie die weersomstandigheden monitort - extreem droge omstandigheden van de heftigste categorie aan. Ook de Alpenregio heeft de afgelopen winter veel minder sneeuw dan gemiddeld gehad, ook daar is het dus extreem droog.
Grote delen van Europa lijden onder de droogte.
Verschillende soorten droogte
We stipten het hierboven al even aan; er zijn talloze manieren om droogte te meten en monitoren. Het neerslagtekort is een voorbeeld van meteorologische droogte. Een persistent lagere hoeveelheid neerslag dan gemiddeld valt ook onder meteorologische droogte. Dit zijn twee statistieken die gemakkelijk in datasets onder te brengen zijn en op die manier kunnen verschillende jaren met elkaar vergeleken worden. Zo weten we bijvoorbeeld dat 1976 het droogste jaar in Nederland sinds het begin van de metingen was.
Een ander soort droogte is hydrologische droogte. Daarvan is sprake bij zeer lage rivierafvoeren en lage oppervlakte- en grondwaterstanden. Een rivier heeft een zogenaamd stroomgebied, een oppervlakte waar het zijn water vandaan haalt. Al het regenwater in dat gebied komt uiteindelijk of in het grondwater of in de rivier terecht. Als er in een stroomgebied weinig neerslag valt wordt de waterstand van de rivier laag en spreken we van hydrologische droogte.
Dan is er nog agrarische droogte. Planten hebben natuurlijk water nodig om te groeien. Omdat de bovenste laag van de bodem vrij snel uitdroogt in droge omstandigheden krijgen de planten het langzaam moeilijker om water op te nemen. Als planten en gewassen hinder ondervinden door een (deels) uitgedroogde grond spreken we van agrarische droogte. Als er geen hydrologische droogte heerst kan dit opgelost worden door het sproeien van bijvoorbeeld grond- of rivierwater op droge akkers.
Kijk eens naar de verschillen op het satellietbeeld. De droogte van 2018 was zelfs vanuit de ruimte te zien!
Gevolgen van droogte
De droogte van 2018 zal menigeen nog vers in het geheugen staan. De meteorologische droogte hield lang aan en het neerslagtekort bereikte 300 millimeter. Planten kregen het daardoor op zeer uitgebreide schaal erg lastig, agrarische droogte was dus ook een groot probleem. In Nederland verloor volgens groenmonitor de natuur 20% van haar groen in 2018. Lokaal werd zelfs een verlies van meer dan 35% groen gedetecteerd. Omdat de droogte lang bleef aanhouden was naar verloop van tijd sproeien ook geen optie meer, de hydrologische droogte begon ook parten te spelen en het oppervlaktewater moest gespaard worden.
Oogsten kunnen door te droog weer flink mislukken, met als gevolg hogere prijzen in de supermarkt. Ook neemt de kans op natuurbranden flink toe naarmate het neerslagtekort oploopt. De drinkwaterproductie kan tijdens droge perioden onder druk komen te staan. Ook kan de kwaliteit van het drinkwater afnemen. Grote industrieën, denk aan de hoogovens, zijn van water afhankelijk voor hun koeling. Bij minder water is dit een probleem en kan er dus economisch ook op industrieel vlak flink wat schade ontstaan. De schade die de droogte van 2018 met zich meebracht wordt tussen de 0,5 en 2 miljard euro geschat!
Zolang er genoeg oppervlakte- en grondwater is kan sproeien een oplossing zijn tegen agrarische droogte. Foto: Ben Saanen.
De vooruitzichten
Voor de tijd van het jaar is het neerslagtekort met 83 millimeter erg hoog. Bij de getallen die we eerder in de blog voorbij zagen komen zijn we echter nog lang niet in de buurt, dan zou het nog weken tot maanden lang droog weer met nauwelijks regen moeten zijn. De komende twee weken zien er in ieder geval nog niet erg nat uit. Vandaag valt er wat gespetter, voornamelijk in het noordwesten, maar dit soort kleine beetjes zetten geen zoden aan de dijk. Donderdag valt er mogelijk hier en daar een paar millimeter, beter dan niets, maar het is binnen een dag weer verdampt. De dagen daarna lijken de neerslagkansen weer klein. Bovendien worden er hoge temperaturen verwacht, wat de verdamping bevordert. Sproeiverboden zijn voorlopig alleen nog maar in Brabant afgekondigd en om de kans op hydrologische droogte te verkleinen zijn de waterschappen begonnen met het extra vullen van het IJsselmeer. Op die manier hebben boeren een buffer waaruit ze kunnen beregenen als de droogte door blijft zetten. Laten we hopen dat het niet weer zo’n droge zomer wordt als 2018, want hoewel dat zonnetje best lekker is in je vakantie is een bord met lokaal eten van goede kwaliteit ook wat waard.
Voorlopig zijn er nog niet erg veel berekeningen in de pluim die met noemenswaardige neerslag komen.
