Sinds gisteren hebben we in Nederland te maken met een ‘feitelijk watertekort’. Bij het uitblijven van regen moeten er de komende tijd dus keuzes gemaakt worden om het water dat we hebben goed te verdelen. Betekent dat dan dat we daar als burgers ook iets van gaan merken? Niet direct, maar er zijn wel sectoren die last krijgen van de droogte. En mocht er ook de komende weken geen neerslag van betekenis vallen, dan komen maatregelen voor iedere inwoner van Nederland steeds dichterbij!
Het neerslagtekort
Na een droge periode april en begin mei leek het daarna goed te komen, vooral in juni viel behoorlijk wat neerslag. Toch ging het in juli mis met neerslagsommen die ver onder gemiddelde waardes uitkwamen. Het neerslagtekort schiet sinds juli dan ook weer flink omhoog.
Op dit kaartje van het KNMI is goed te zien dat er in het hele land minder neerslag gevallen is dan gemiddeld in juli.
Toch is de hoeveelheid neerslag die vanaf begin april gevallen is niet eens zo laag. Een groot deel van de droogte is te verklaren aan de hand van de verdamping. Door de vele zonuren (we beleven het zonnigste jaar ooit gemeten tot nu toe) verliest de bodem veel vocht door verdamping. 2022 behoort inmiddels alweer bij de 5% droogste jaren tot nog toe en zal als de droogte nog even aanhoudt in de buurt komen van het extreem droge 2018.
De droogtemonitor van het KNMI laat zien dat we het neerslagtekort uit 2018 met rasse schreden naderen de komende weken.
Weinig water in de grote rivieren
Niet alleen in ons eigen land droogt de bodem hard uit; ook op veel andere plaatsen in Europa is er sprake van een warme en droge zomer. Dit zorgt ervoor dat onze grote rivieren, die hun water uit gebieden buiten onze landsgrenzen halen, laag staan. De Rijn moet het bijvoorbeeld hebben van de neerslag in de noordwestelijke Alpengebieden en het Zwarte Woud. Daar zijn de neerslagtekorten dit jaar ook aanzienlijk en de waterstand in de Rijn zal dan ook zakken naar waarden die slechts twee keer eerder zijn voorgekomen in de laatste 100 jaar.
De Waal bij Nijmegen staat erg laag.
Wat dat betreft doet de droogte een beetje denken aan de droogte van 2003. Toen viel het neerslagtekort in Nederland zelf mee, die was maximaal zo hoog als het huidige tekort (230 mm). Door hitte en droogte in de rest van Europa was de waterstand in de Rijn echter extreem laag. Om toen de droogte tegen te gaan is het IJsselmeer als het ware volgepompt met zoet water. Het verhogen van de waterspiegel gebeurde in 2003 op 5 augustus. Deze maatregel bleek uiteindelijk zeer belangrijk. Door hoge temperaturen en aanhoudende droogte kwamen elektriciteitscentrales namelijk flink in de problemen. Er kon nauwelijks meer gekoeld worden met water en de productie kwam in de buurt van kritische waardes. Uiteindelijk kwam het met de nutsvoorzieningen goed maar was er wel een ander probleem. Veenkades braken op enkele plekken door, met overstromingen tot gevolg.
Het systeem rondom een watertekort
Deze dijkdoorbraken of verstoringen in belangrijke nutsvoorzieningen zoals in 2003 bijna gebeurde zijn natuurlijk een schrikbeeld. De overheid heeft daar lessen uit getrokken en is na die droogte gaan werken aan een verbeterd plan om toekomstige droge perioden het hoofd te bieden. Zeker met het oog op klimaatverandering en het frequenter voorkomen van droogte is dat een goede zet geweest. Het verhogen van het waterpeil in het IJsselmeer is een van die stappen, in plaats van in augustus, zoals in 2003, gebeurde dat dit jaar echter al begin mei! Als een watertekort dreigt, kan het beschikbare water uit de rivieren en (verhoogde) meren verdeeld worden. Met een slim systeem van stuwen en sluizen wordt het water dan naar een gebied waar het nodig is geleid. Alleen op de hogere zandgronden van bijvoorbeeld de Veluwe of Brabant is het nauwelijks mogelijk om op deze manier zoet water te leveren, die gebieden moeten het dan van regen hebben.
Door bijvoorbeeld stuwen kan het water makkelijker verdeelt worden over Nederland. Foto: Paula, Driel.
De verdeling van water
Toch is ook dit systeem niet geheel waterdicht. Bij aanhoudende droogte is er immers minder en minder water beschikbaar om te verdelen. Op dat moment moeten er keuzes gemaakt worden en daarvoor is een lijst beschikbaar: de zogenoemde ‘verdringinsreeks’. Die lijst bestaat uit vier verschillende niveaus. Bij een beginnend watertekort, waar we nu dus mee te maken hebben, moeten bepaalde sectoren het doen met minder water. Naarmate het watertekort nijpender wordt gaan we een niveau omhoog en moeten meer sectoren rekenen op een verminderde toevoer van water.
Dit plaatje van Drinkwaterplatform.nl laat de zogenaamde 'verdringingsreeks' mooi zien. Sectoren uit categorie vier worden als eerst gekort op water.
Op dit moment zitten we in categorie vier, wat betekent dat vooral de scheepvaart, landbouw en sommige industrie getroffen worden. Wel zijn er enkele uitzonderingen, zoals gewassen waarbij relatief weinig water alsnog veel omzet zou kunnen opleveren, daar mag nog wel water voor gebruikt worden. In de scheepvaart is het echter al een flinke schadepost, zo mogen binnenvaartschepen elkaar niet meer passeren op delen van de IJssel omdat de vaargeul niet meer breed genoeg is.
Mocht er opgeschaald moeten worden naar categorie drie dan hebben wij als ‘gewone burgers’ daar nog steeds weinig last van. Pas in categorie twee komt er een echte crisis, dan moet er in voorzieningen als drinkwater en elektriciteit gesneden worden. Zover is het gelukkig nog lang niet.
Nu kun je je afvragen waarom drinkwater niet in categorie één zit, het is toch een van onze basisbehoeften?! Dat komt door de ervaringen in 2003, toen dijkdoorbraken overstromingen veroorzaakten. Omdat een overstroming een nog gevaarlijker fenomeen is dan een tekort aan drinkwater staat de stabiliteit van dijken het allerhoogst op de lijst en zal dat dus het laatste zijn waar minder water naartoe zal gaan.
Wat kun je zelf betekenen?
Ondanks het feit dat het watertekort burgers in principe nog niet direct treft kunnen we met zijn allen zeker wel ons steentje bijdragen om de watervoorziening een beetje op peil te houden. Denk bijvoorbeeld twee keer na over het (regelmatig) vullen van het zwembad in je tuin. Ook je autowassen kan wellicht even wachten tot er weer wat meer water beschikbaar is. Als je maximaal 5 minuten onder de douche staat bespaar je water maar ook nog eens stookkosten, een win win! Een laatste tip is om je wasmachine en vaatwasser 's nachts, of in ieder geval na 10 uur 's avonds te laten draaien. Op dat moment wordt minder water gebruik en kan de waterdruk in de leidingen dus gemakkelijker veel waterverbruik aan. 
Het sproeien van je tuin heeft midden op de dag nu weinig zin, veel water zal snel verdampen. Mocht het toch nodig zijn om je tuin te sproeien, doe dat dan ook in nachtelijke uurtjes. Foto: Burry van den Brink.
