“Let op! Er is een weeralarm (code rood) afgegeven door het KNMI in het Heuvelland in Zuid-Limburg voor zware onweersbuien!”. Deze zin zou binnenkort zomaar eens waarheid kunnen zijn… Het waarschuwingssysteem van het KNMI wordt vanaf 1 juli namelijk aangepast: vanaf dan kan een code rood ook lokaal afgegeven worden!
Het KNMI bepaalt de kleur
We hebben in Nederland afgesproken dat alleen het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut) weercodes mag uitgeven voor gevaarlijk weer. Je zult dus nooit horen dat Buienradar (of een ander weerbedrijf) een code oranje of iets dergelijks afkondigt.
Figuur 1: Alleen het KNMI is in Nederland bevoegd om dit soort waarschuwingskaarten met kleurcodes te maken.
Dit is om te voorkomen dat het een wirwar wordt van verschillende codes. Stel je bijvoorbeeld voor dat wij als Buienradar een code rood zouden uitgeven, het KNMI een code geel en een ander bedrijf weer een code oranje… Door al die verschillende kleuren zou iedereen totaal de weg kwijt raken. Doordat alleen het KNMI dit mag doen als officiële instantie, voorkomen we verwarring bij gevaarlijke weersituaties.
Heeft Buienradar hier dan geen enkele rol in?
Niet helemaal, het KNMI overlegt wel met verschillende weerbedrijven alvorens ze de stap zetten om een code oranje of rood uit te geven! Ook Buienradar is hierin betrokken. Onze meteorologen zullen dan hun visie op het naderend noodweer geven en daarbij proberen het KNMI te ondersteunen in hun besluitvorming. Bij een code geel is dit overigens niet nodig, aangezien dit slechts een lichte waarschuwing is die alleen bedoeld is om burgers erop te attenderen dat ze iets beter moeten opletten dan normaal. De impact van een code geel is dus beperkt.
Figuur 2: Zodra een code rood wordt afgegeven, waarschuwen we iedereen hiervoor via onze sociale media kanalen en openen we meestal een liveblog.
Code rood hier, code groen daar: hoe zit het ook alweer?
Even een korte opfriscursus over de verschillende codes vandaag de dag. We kennen in Nederland 4 kleurcodes: groen, geel, oranje en rood!
• Code groen is vrij vanzelfsprekend, hierbij is er niets aan de hand.
• Bij code geel moet men oppassen, maar is er verder eigenlijk niet veel aan de hand. Of zoals het KNMI het zegt: “wees alert”. Vergelijk het met het gele bordje bij het toilet, waarop staat: “PAS OP! GLADDE VLOER”. Als je je gedrag een beetje aanpast en niet gaat rennen, zal er niks gebeuren.
Figuur 2: Een code geel van het KNMI valt het beste te vergelijken met dit bord. Als je een beetje oppast en je gedrag aanpast, is er niets aan de hand.
• Bij code oranje wordt het al een ander verhaal. “Wees voorbereid” is daar de boodschap. Bij deze kleurcode is de kans groot op schade, letsel of veel overlast. Het is dus verstandig de berichtgeving goed in de gaten te houden en niet onnodig de deur uit te gaan!
• Dan blijft over: code rood… Het weeralarm! Hierbij heeft het extreme weer een grote impact op de samenleving. Deze kan zelfs maatschappij-ontwrichtend zijn! Een code rood wordt uitgegeven na een impactanalayse, waarbij het KNMI met veel partijen overlegt. Deze code wordt dus echt alleen in een extreem geval gegeven.
Code rood wordt gewijzigd
De wijziging die het KNMI nu doorvoert, heeft dus alleen betrekking tot het weeralarm, oftewel code rood: de hoogste waarschuwing voor extreem weer die er is! Vroeger was namelijk de norm dat er alleen een code rood uitgegeven kon worden als het noodweer een gebied van 50 x 50 km besloeg of in een samenhangende strook van 50 km lang voorkwam. Ook kon deze waarschuwing alleen per provincie uitgegeven worden.
Soms werkt dit uiteraard prima. Denk aan de sneeuwstorm van dit jaar, waarvoor er in heel Nederland code rood gold. De impact was overal enorm, ondanks dat het op een zondag viel. Deze code rood was dus terecht voor alle provincies uitgegeven. Een sneeuwstorm is komt echter op een veel grotere schaal voor dan bijvoorbeeld onweersbuien, die heel lokaal van karakter kunnen zijn!
Figuur 3: Een voorbeeld van een landelijk weeralarm uitgegeven door het KNMI. Deze was voor de sneeuwstorm van zondag 7 februari 2021 die landelijk heel veel impact had. Voor dit soort situaties is lokaal waarschuwen niet nodig.
Zo werd er op 9 juni 2014 bijvoorbeeld een code rood uitgegeven voor de hele provincie Limburg vanwege zwaar onweer, terwijl het echte noodweer op dat moment alleen over Zuid-Limburg trok… Daar was toen het bekende festival Pinkpop bezig, waardoor het KNMI zich genoodzaakt voelde de hoogste kleurcode af te geven. In het noorden van de provincie keken Limburgers verbaasd naar buiten, want van noodweer was toen nog niet echt sprake.
Andersom kan het echter ook: op 23 juni 2016 vielen er in Brabant hagelstenen ter grootte van tennisballen! Complete kassen van boeren werden verwoest, in de dorpen zelf was er veel schade: in totaal voor meer dan 500 miljoen euro... Een paar kilometer verderop was er echter niks aan de hand! Hierdoor gold er in Brabant zelfs “maar” een code geel, omdat de gebiedsgrootte van 50 x 50 km niet gehaald werd. Deze bui was dus extreem lokaal, maar ook extreem gevaarlijk.
Figuur 4: Het radarbeeld op 23 juni 2016 om 20:30. In Zuidoost-Brabant trok toen een zogenaamde "supercell" over, die hagelstenen zo groot als tennisballen bevatte. De schade was toen ontzettend groot, blijkt uit deze beelden van RTL Nieuws.
Straks per regio of gemeente gewaarschuwd
Dit soort schrijnende situaties worden hopelijk in de toekomst dus voorkomen! Vanaf 1 juli kan het KNMI lokaal gaan waarschuwen. Dit moet voorkomen dat hele provincies tegelijk een weeralarm krijgen, terwijl slechts een lokale bui gevaarlijk is.
Dit draagt ook bij aan hoe serieus mensen een code rood/weeralarm nemen. Als er elke keer gewaarschuwd wordt voor een hele provincie, terwijl het noodweer slechts lokaal flinke schade maakt, kun je de volgende keer denken: “Ach, de voorgaande keren gebeurde er ook niks, dat zal deze keer wel net zo zijn”. Als er echter een weeralarm wordt afgegeven voor de stad Utrecht, de Veluwe, het Hart van Brabant of de gemeente Wormerland en jij woont daar, zul je het toch een stuk serieuzer nemen!
Duitsland heeft al ervaring
Ons buurland Duitsland heeft al jarenlang ervaring met dit systeem. Zij geven weercodes uit per gemeente, iets wat daar goed bevalt. In de praktijk ziet de waarschuwingskaart er dan zo uit:
Figuur 5: Zo ziet het waarschuwingssysteem van de Deutsche Wetter Dienst (DWD, het Duitse KNMI) eruit... Linksboven zie je heel Duitsland, rechts zie je het van dichtbij. Hier wordt echt op gemeenteniveau gewaarschuwd. ©DWD
Als dat in zo’n groot land als Duitsland kan, moet dat in Nederland toch ook lukken? Het KNMI zegt nu bezig te zijn met het Early Warning Centre (EWC). Dat is een nieuw waarschuwingssysteem waarmee ze gaan proberen de burger eerder, maar vooral ook lokaler te waarschuwen. Vanaf 1 juli treedt dit systeem naar alle waarschijnlijkheid in werking. Richting de zomer zal dus nog meer duidelijkheid moeten komen over de veranderingen, maar dat het een stap in de goede richting is, staat vast!
