Vandaag is het alweer 27 jaar geleden dat voor het laatst de nostalgische Elfstedentocht gereden werd. In het opwarmende klimaat wordt de kans hierop steeds kleiner maar niet onmogelijk maar daarvoor is een flinke vorsperiode nodig. Als alternatief komt er nu het Staatsloterij NK klunen maar met zicht op winterkou volgende week gaat menig hart van schaatsliefhebbers harder kloppen.
“It giet oan”
Met deze woorden werd door Henk Kroes in 1997 groen licht gegeven voor de Elfstedentocht. In de vorige eeuw (sinds 1909) werd er 15 keer een Elfstedentocht gereden waarvan de laatste op 4 januari 1997, vandaag dus precies 27 jaar geleden. In deze eeuw kwam het er nog niet van.
De 15 Elfstedentochten werden allemaal in de vorige eeuw gereden. In deze eeuw is het er nog niet van gekomen.
De Elfstedentocht werd het vaakst gereden in februari wat gemiddeld ook de koudste maand is. Op 16 december 1933 werd de tocht het vroegst in het winterseizoen gereden (astronomisch nog herfst). In 1986 was het zelfs erg laat met 26 februari. Nog later is vrijwel onmogelijk omdat de zon dan al hoger aan de hemel staat en het ijs sneller wordt aangetast. Ook is het zo dat door het opwarmende klimaat de winterperiode steeds korter wordt. De tocht van 1997 was na die van 1963 de zwaarste Elfstedentocht tot nu toe.
Elfstedentocht 1997 (foto: Maurice Middendorp die live bij de tocht aanwezig was)
Met een temperatuur van -6 graden en een snijdende windkracht 5 tot 6 zorgde ervoor dat de gevoelstemperatuur rond de -15 lag. De dagen daarvoor had het flink gevroren maar ondanks dat kende de tocht toch nog zwakke plekken in het ijs. Of de tocht in deze eeuw nog gereden gaat worden? Die kans wordt steeds minder groot. Uit de “streepjescode” van het KNMI is te zien dat de streepjes de laatste decennia steeds roder zijn geworden en dus warmer. Het jaar 2023 spant de kroon want dat is tot nu toe het natste en warmste jaar sinds de weermetingen in 1901 begonnen zijn.
De streepjes worden steeds roder wat past in een warmer wordend klimaat (bron: KNMI)
Introductie “klunen”
De 200 km lange tocht voert langs Friese dorpen en steden en eindigt op de Bonkevaart. Voorwaarde is dat het ijs ten minste 15 cm dik moet zijn omdat het ijs de grote hoeveelheid schaatsers en publiek moet kunnen houden. In 1985 werd de Elfstedentocht laat in de winter gereden namelijk op 21 februari. Het dooide al licht en het parcours zat vol met wakken dus kwam er een nieuw fenomeen bij: “klunen”, ofwel rennen over planken en matten met de schaatsen onder de voeten. In Dokkum stond toen zelfs zoveel water op het ijs dat het kluunparcours moest worden uitgebreid en er zelfs stukken vloerbedekking uit huiskamers gesneden werd.
Klunende Elfstedentocht schaatsers (ANP)
De tocht werd gewonnen door Evert van Benthem die de Elfstedentocht twee jaar op rij wist te winnen, ook in 1986. Henk Angenent bleek ook goed in klunen te zijn. Hij won de tocht in 1997, toen moest er over een lengte van ongeveer 300 meter gekluund worden.
Henk Angenent komt als eerste over de finish in 1997 op de Bonkevaart (ANP)
IJsvloer
Voor de Elfstedentocht is dus een minimale ijsdikte van 15 cm nodig en uiteraard liefst meer. Daarvoor is een flinke vorstperiode nodig met zeker 10 dagen matige tot strenge vorst en ook overdag temperaturen onder nul. De afgelopen periode is het erg zacht weer geweest dus er is nog voldoende bodemwarmte aanwezig. Er is dan ook een iets langere aanlooptijd nodig voordat het water bevriest. Vanaf komend weekend komt er een einde aan het zachte en natte weer en komt er een overgang naar meest droog, vrij zonnig en koud winterweer maar of dat de voorbode is van een lange periode met flink vriesweer is nog onzeker. Wel zeker is dat het begin volgende week licht tot matig gaat vriezen in de nacht en ochtend. Sneeuw en veel wind zijn funest voor de ijs aangroei maar dat is volgende week in ieder geval niet aan de orde. Voor de Elfstedentocht is het nog wat vroeg maar de kans dat er op sommige plaatsen geschaatst gaat worden is wel aanwezig.
Staatsloterij NK klunen “terug naar oude tijden op 11 februari 2024”
Nu de kans op natuurijs afneemt en dus ook de kans op een echte Elfstedentocht heeft de Staatsloterij om de herinnering aan de tocht der tochten levend te houden op 11 februari 2024 het Staatsloterij NK Klunen georganiseerd in Sneek. 120 deelnemers zullen aan de start verschijnen en rennend en struikelend met de schaatsen ondergebonden een kluunparcours afleggen op weg naar de finish en eeuwige roem. Vanaf nu kan worden aangemeld via deze aanmeldlink. Henk Angenent maar ook Erik Hulzebosch en de vrouwelijke winnaar van de tocht van 1997 Klasina Seinstra zullen bij het evenement aanwezig zijn, al hopen zij natuurlijk stiekem ook deze winter weer op een echte Elfstedentocht.
Staatsloterij NK klunen (11 februari 2024). Op de foto de Elfstedentochtwinnaar van 1997, Henk Angenent.
