Na een betrekkelijk rustig weekend, met aardig weer en tijdelijk hoge temperaturen vindt vandaag een omslag in het weer plaats. Het lenteachtige moet plaatsmaken voor buien, beduidend lagere temperaturen en ook nog eens stevige en vlagerige wind. Deze combinatie maakt het bij tijd en wijle erg guur, dus berg de winterjas nog maar even niet op.
De lucht wordt gitzwart door nadering van stevige buien (foto: Els Bax)
Aanjager
Op deze eerste dag van de nieuwe werkweek wakkert de wind flink aan en daarnaast trekken soms stevige buien over het land. De buien kunnen gepaard gaan van onweer, hagel en zware windstoten van 80 tot 100 km/u. De middagtemperatuur ligt rond 10 graden, maar tijdens de buien keldert de temperatuur naar 5 graden, misschien zelfs nog een graad lager. In combinatie met de stevige en gure wind kan het dan ijskoud aanvoelen.
De aanjager van dit onstuimige weer is een lagedrukgebied dat zich vandaag boven de noordelijke Noordzee bevindt en zich richting Denemarken verplaatst. Niet alleen veroorzaakt dit luchtdruksyteem veel wind, ook wordt een noordwestelijke stroming op gang gebracht waarmee koude lucht wordt aangevoerd. En dat merken we aan de middagtemperatuur, die de komende tijd rond een magere 10 of 11 graden uitkomt.
Lagedrukgebied boven noordelijke Noordzee brengt niet alleen regen, maar ook wind en koudere lucht.
Wind
We steken even ons hoofd in de wind, want wat is wind? En hoe ontstaat wind? Wind is in feite de beweging van lucht van een punt naar een ander punt - de verplaatsing van luchtdeeltjes in de atmosfeer. De lucht komt in beweging wanneer er sprake is van verschil in luchtdruk. En hoe groter het luchtdrukverschil in een bepaald gebied, hoe sneller de lucht gaat stromen, ofwel het harder gaat waaien. Dit is ook de reden dat het bij een lagedrukgebied harder waait, dan bij een hogedrukgebied, omdat de luchtdrukverschillen bij een lagedrukgebied groter zijn.
Een stormachtige wind aan zee (foto: Ilse Kootkar)
De wind haalt uit
Als we over de wind spreken, hebben we het over de horizontale beweging van de lucht. Maar in de atmosfeer is ook sprake van verticale winden. Maar eerst even de horizontale wind. De gemiddelde wind wordt gemeten over 10 minuten en wordt meestal uitgedrukt in windkracht of Beaufort. Maar dan zijn er nog de momenten waar de wind uithaalt, de kortstondige uitschieters van de wind of windstoten. Dat is de maximale wind die op een moment wordt gemeten en deze wordt uitgedrukt in km/u. Windstoten worden niet uitgedrukt in Beaufort of windkracht, want deze eenheid slaat op de 10 minuten gemiddelde.
De wind wordt op weerstations gemeten op 10 meter hoogte. We spreken van de gemiddelde wind als er gemeten is over een tijdvak van 10 minuten. (foto: Wiendeld Visser)
Het ontstaan van windstoten
Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van windstoten. Ze ontstaan bijvoorbeeld door windschering, wrijving. Ook buien kunnen windstoten veroorzaken.
Windstoten ontstaan o.a. door windschering - verschil in windsnelheid op verschillende hoogtes.
Met windschering wordt bedoeld het verschil in windsnelheid en/of -richting op hetzelfde niveau of variërend met de hoogte. Een voorbeeld hiervan is dat het op hoogte veel harder waait dan aan het aardoppervlak. De wind op hoogte beweegt veel sneller dan aan de grond. Net als bij snel stromend water langs de waterkant zie je vaak draaikolken ontstaan. Dit zijn de turbulente wervelingen. Dit gebeurt ook op de grensvlakken van de harde wind op hoogte en de minder harde wind aan het aardoppervlak. De turbulente werveling zorgen voor een verticale uitwisseling van wind. De harde wind op hoogte wordt door de wervelingen als het ware meegenomen naar het aardoppervlak. Met als resultaat: uitschieters of windstoten.
De Cumulonimbus, of buienwolk diende zich vanochtend aan boven de horizon (foto: Ilse Kootkar)
Buien en windstoten
In de Cumulonimbus, dat is de naam voor de buien, vinden zeer sterke verticale luchtbewegingen plaats. Dit gebeurt zowel opwaarts als neerwaarts. Daarnaast komt er veel (koude) neerslag naar beneden. De koude massa is zwaarder dan de omgeving wat ook een versnelling teweegbrengt. De neerwaartse luchtbeweging en de koude (neerslag) kunnen elkaar versterken, met als gevolg windstoten aan de grond. In de zwaarste gevallen kan dit proces resulteren in een valwind of microburst.
De koude (zware) lucht en neerslag gaan samen met de neerwaartse luchtbeweging in de bui richting het aardoppervlak - gevolg: windstoten of in sommige gevallen een valwind.
Straalstroom
Is er sprake van heel veel wind op grote hoogte, denk dan aan de aanwezigheid van de straalstroom, dan al die energie naar beneden worden ‘getrokken’ door de bui. De straalstroom is een rivier van wind op grote hoogte (9 à 10 km hoogte) in de atmosfeer, waar windsnelheden van 100-300 km/u voor komen. De toppen van Cumulonimbi kunnen deze hoogtes bereiken en het is dus niet zo gek dat in de verticale, neerwaartse stromen er wind(energie) van de straalstroom mee naar beneden komt.
Wind- of stormschade
Schade door wind wordt meestal door windstoten veroorzaakt en niet door de doorstaande wind. Dit heeft te maken met de plotselinge sterke toename in wind. Zo'n enorme toename van impuls kent een grote kracht. Die kracht kan zo groot zijn, dat dakpannen van huizen worden geblazen, schuttingen omwaaien en takken van bomen afbreken. Wat dat laatste betreft is het wel seizoensgebonden. Als namelijk de bomen vol in blad staan vangen ze veel meer wind en is het risico van omgewaaide bomen en afgebroken takken vele malen groter, dan wanneer de bomen kaal zijn.
Bomen in blad vangen veel wind (foto: Jeroen Elferink)
