Actueel

Hellmannen, wat zijn dat nu weer?

Deutsche Fotothek

De meteorologische winter van 2020-2021 staat alweer voor de deur. Morgennacht deelt koning winter al een eerste speldenprikje uit en kan het een paar graden vriezen. Toch wilde het de laatste jaren niet zo vlotten met de winter. Hoe anders was dat in de roemruchtige winters van ’47, ’63 en ’85?! Vaak wordt er gesproken van een ‘strenge’ of ‘zachte’ winter. Maar hoe bepalen meteorologen eigenlijk hoe streng een winter is? Daarvoor bestaat het zogenaamde ‘Hellmann koudegetal’, in deze blog lees je er alles over!

Gustav Hellmann
De Duitse meteoroloog Gustav Johann Georg Hellmann wordt gezien als de grondlegger van het Hellmann koudegetal. Tussen 1907 en 1922 was hij het hoofd van het Pruisisch Meteorologisch Instituut. Hellmann had altijd al een fascinatie voor de winter. Zo had de Amerikaanse meteoroloog Wilson Bentley foto’s genomen van sneeuwvlokken. Op die foto’s waren sneeuwvlokken afgebeeld zoals wij ze nu ook kennen, met bijna symmetrische vormen. Gustav Hellmann vond dat interessant en nam zelf ook enkele foto’s van sneeuwvlokken. De sneeuw van de Duitser zag er echter heel anders uit en hij beschuldigde Bentley van een onnauwkeurige werkwijze. Inmiddels heeft de wereld de sneeuwvlok zoals Bentley hem zag omarmd. Naast zijn werk met ijskristallen heeft Hellmann dus ook het koudegetal ontwikkeld.

11_28 blog sneeuwvlok.JPG
IJskristallen gefotografeerd door Wilson Bentley, de symmetrische vorm werd bekritiseerd door Gustav Hellmann. 

Het Hellmann koudegetal
Dit koudegetal geeft de strengheid van een winter weer. Het wordt vooral gebruikt in Duitsland en Nederland. Het Hellmann getal wordt berekend door de gemiddelde temperatuur van een etmaal te meten. Als die gemiddelde temperatuur onder 0 ligt worden er Hellmann punten aan de winter toegekend. Als de gemiddelde temperatuur op een dag bijvoorbeeld -1,4 graden Celsius is worden er 1.4 Hellmann punten genoteerd.
Hellmann punten kunnen worden verdiend van 1 november tot en met 31 maart, dus ook in het late najaar en vroege voorjaar. De soms van alle Hellmann punten die in deze 5 maanden genoteerd zijn is het definitief Hellmann koudegetal van een winter en geldt als een goede graadmeter om te zien hoe streng een winter geweest is. 

Hoe streng is een winter?
Na 31 maart, als het koudegetal van de voorgaande winter bekend is, kan worden gekeken hoe streng een winter is geweest. Als het Hellmann getal in een winter onder de 10 ligt is de winter ‘buitengewoon zacht’. Tussen de 10 en 20 Hellmann punten wordt over een ‘zeer zachte’ winter gesproken. Noteert een winter een koudegetal tussen 20 en 40, dan noemt men de winter ‘zacht’. Van een ‘normale’ winter is pas sprake als het Hellmann getal tussen de 40 en 100 ligt. Scoort een winter tussen de 100 en 160 Hellmann punten dan classificeren we de winter als ‘koud’. Bij een Hellmann koudegetal dat tussen de 160 en 300 ligt is de winter ‘zeer koud’. De laatste keer dat dit lukte was in 1985! Een ‘strenge’ winter moet meer dan 300 Hellmannen scoren. Dat is sinds het begin van de metingen in 1901 maar drie keer gelukt, in 1942, 1947 en natuurlijk in 1963. 

11_28 blog classificatie.jpg
Zo wordt de strengheid van een winter in Nederland geclassificeerd. 

De strengste winter
Doordat metingen toentertijd nog niet extreem nauwkeurig waren is er debat over welke winter nu de strengste was, 1947 of 1963. De winter van 1963 spreekt hoe dan ook meer tot de verbeelding, dus schrijven we daar een stukje over. De winter van 1963 is algemeen bekend door de twaalfde Elfstedentocht, die de boeken in zou gaan als de zwaarste tocht der tochten aller tijden. Deze ‘hel van ’63’ werd verreden op 18 januari 1963, bij de start lag de temperatuur maar liefst 18 graden onder nul. In combinatie met de krachtige tot harde wind was het geen wonder dat minder dan 1% van de deelnemers de finish maar haalden.
Deze barre omstandigheden waren kenmerkend voor deze winter, die eigenlijk al in november 1962 begon. In december werd het echt koud en konden er al 73 helmannen worden genoteerd. Het thermische dieptepunt werd in januari 1963 bereikt, deze maand had een gemiddelde temperatuur van -5,3 graden en was goed voor 167 Hellmann punten. In februari werden er ook nog bijna 100 Helmannen verdient. Na al dit koudegeweld kon eind maart de balans van deze horrorwinter opgemaakt worden: een Hellmann koudegetal van 337! Bij zo’n eindstand is het geen wonder dat er autotourtochten over het IJsselmeer georganiseerd konden worden, iets dat tegenwoordig nauwelijks voor te stellen is. 

11_28 blog bevroren noordzee.JPG
De bevroren Noordzeekust in 1963. Bron: Wikipedia.com

De zachtste winter
Van een horrorwinter was in 2014 ook sprake, maar dan wel op een andere manier. Dat jaar brachten de koude maanden welgeteld 0.0 Hellmann punten op. Het is sinds 1901 alleen deze keer voorgekomen dat een winter geen enkele Hellmann kon noteren. Toch was dit niet de warmste winter die ons land gekend heeft. De gemiddelde temperatuur van de drie wintermaanden kwam uit op 6.0 graden. In 2020 en 2016 lag die temperatuur op 6.4 graden. De hoogste gemiddelde temperatuur stamt uit 2007, met 6.5 graden. Afgelopen winter (2020) had dus een erg hoge gemiddelde temperatuur. De laagste etmaalgemiddelde temperatuur in de Bilt werd vorige winter op 28 december gemeten en bedroeg -0.1 graden Celsius. Precies genoeg om de winter van 2020 van de 0 af te halen qua koudegetal. 

De komende tijd?
De grote vraag is natuurlijk hoe streng de komende winter gaat worden. Hier kunnen we helaas nog niets over zeggen. Binnen de betrouwbare verwachtingstermijn zien we wel een winters speldenprikje. Morgen wordt het overdag slechts 3 à 4 graden en in de nacht naar maandag kan het zomaar eens 3 of 4 graden vriezen. Genoeg om Hellmann punten te scoren is dat helaas niet, de gemiddelde etmaaltemperatuur blijft boven nul. Op maandag en dinsdag wordt het weer een stuk warmer, maar daarna zakt de temperatuur weer naar waarden iets onder normaal. Op echt winterweer moeten we voorlopig nog even wachten. 

11_28 blog meerdaagse.JPG
De weersverwachting voor de komende week. Echt winterweer zit er nog even niet in. 


28-11-2020 om 14:00 door Leander de Wit

Een moment geduld aub...
Een moment geduld aub...